Amsterdam, 15 juni 2016 – In Guatemala zijn afgelopen zaterdag drie oud-ministers gearresteerd in verband met mogelijke grootschalige corruptie. Volgens de Guatemalteekse autoriteiten wordt nog gezocht naar twee andere ex-ministers. De oud-regeringsfunctionarissen zouden onderdeel uitmaken van een groep die 3.8 miljoen euro aan staatsgeld verduisterde voor de aanschaf van onder meer huizen, boten en een helikopter voor de afgetreden Guatemalteekse president Otto Pérez Molina, tevens verdacht van corruptie. De voormalige ministers worden aangeklaagd voor witwassen en samenzwering.
De gearresteerde en voortvluchtige ex-ministers
De drie voormalige ministers die afgelopen zaterdag gearresteerd zijn betreffen twee oud-ministers van Defensie en een voormalig minister van Binnenlandse Zaken uit het kabinet van ex-president Otto Pérez Molina. Ook de oud-president van Guatemala wordt verdacht van grootschalige corruptie en trad in 2015 af nadat een arrestatiebevel tegen hem was uitgevaardigd.
De autoriteiten van het Midden-Amerikaanse land laten weten dat er nog wordt gezocht naar twee andere oud-ministers in Guatemala. De hoofdaanklager heeft een international arrestatiebevel uitgevaardigd tegen de voormalige minister van Energie & Mijnbouw en de oud-minister Communicatie. Zij worden nu beschouwd als voortvluchtigen.
Volgens de hoofdaanklager maken de vijf oud-ministers deel uit van een groep die met 3.8 miljoen euro aan overheidsgeld onder meer huizen, boten en een helikopter cadeau deden aan Pérez Molina. Een van de gearresteerde ex-ministers heeft vertrouwen in een goede afloop: “Ik geloof dat de zaken uiteindelijk zullen worden opgehelderd. Ik kan alleen zeggen dat ik trots ben op het werk dat ik heb verricht.”
La Línea: het Guatemalteekse corruptienetwerk
De vijf voormalige regeringsfunctionarissen dienden allen onder de Guatemalteekse ex-president Otto Pérez Molina, die eerder al aftrad nadat een arrestatiebevel tegen hem was uitgevaardigd voor corruptie. Aanklagers beschuldigen de oud-generaal ervan de spil te zijn van La Línea (‘De Lijn’), een omvangrijk corruptienetwerk waarin voor miljoenen dollars aan smeergelden zijn betaald om importheffingen te ontduiken.
In april vorig jaar maakte het Guatemalteekse Openbaar Ministerie (OM) een eind aan het grootschalige belastingontduikingschandaal, die wellicht het grootste is in de geschiedenis van Guatemala. Tientallen zakenlieden en hoge ambtenaren waren betrokken bij deze zaak. Het lokale OM zat al jaren op de zaak, maar werd belemmerd door interne krachten en corruptie. Door inschakeling van de Internationale Commissie tegen de Straffeloosheid in Guatemala (CICIG), gesteund door de Verenigde Naties, is het dan uiteindelijk toch gelukt.
De oud-president ontkent betrokken te zijn bij het schandaal. Tevens moest de vice-president in mei 2015 aftreden en werd in augustus gearresteerd vanwege mogelijke betrokkenheid bij het corruptieschandaal, maar ook zij heeft alle aantijgingen altijd ontkend. Overigens is er onlangs een nieuwe aanklacht ingediend tegen de oud-president voor het aannemen van steekpenningen.
‘Corruptie kreeg een gezicht’
Volgens Marlies Stappers, directeur van Impunity Watch, dat corruptie en straffeloosheid er altijd zijn geweest in Guatemala. “Wie geld had, had macht. Of het nu de militairen waren, de politici of de oude, rijke elite. Je betaalde voor gunsten.” Echter, de laatste jaren zijn positieve veranderingen opgetreden op het gebied van corruptiebestrijding in Guatemala en dit is met name te danken aan de anti-corruptie organisatie CICIG en de Guatemalteekse bevolking die corruptie niet langer duldt.
De afbrokkeling van de politieke klasse begon in 2006 met de zogeheten Internationale commissie tegen straffeloosheid in Guatemala, de CICIG, een door de VN gesteunde anti-corruptie organisatie. Door haar doortastende werk kwam La Línea aan het licht: grootschalig gesjoemel met importheffingen bij douane en belastingdienst, honderden miljoenen euro’s die achterover zijn gedrukt, en dat allemaal onder leiding van de Guatemalteekse ex-president en zijn vice-president.
Tegenover het NRC stelt Stappers: “veel mensen hier zijn straatarm, soms sterven mensen van de honger of door gebrek aan goede gezondheidszorg. Ineens zagen de Guatemalteken de luxe waarin de politici leefden. De corruptie kreeg voor het eerst echt een gezicht.”
De huidige Guatemalteekse president
Naar aanleiding van breedgedragen publieke woede over corruptie binnen de overheid, werd begin dit jaar voormalig tv-komiek, Jimmy Morales, beëdigd als nieuwe president van Guatemala op de rug van een brede publieke woede over corruptie bij de overheid.
“Een nieuw Guatemala is mogelijk en het is de strijd waard. Natuurlijk kan het beter, maar ik wil dat je in gedachten houdt dat dingen niet veranderen binnen een dag. We gaan van de duisternis van corruptie naar de ochtendgloren van transparantie”, aldus Morales aan het begin van zijn presidentschap.
Morales werd niet zozeer verkozen als nieuwe president van Guatemala vanwege zijn diplomatieke kwaliteiten of politieke ervaring, maar meer omdat hij de enige was van de presidentskandidaten die niet geassocieerd werd met mogelijke corruptie. Met zijn leus: niet corrupt noch een dief” werd hij snel geliefd in het land. Morales beloofde meer transparantie te brengen in het politieke systeem van het land maar waarschuwde wel dat het veel tijd zou kosten om veranderingen door te voeren.
Revolutionaire ontwikkelingen
Vooral de werkzaamheden van CICIG zorgen voor duidelijke veranderingen in Guatemala en de met corruptie doordrenkte geschiedenis van het land. De Guatemalteken zelf noemen de ontwikkelingen van het afgelopen jaar revolutionair. Nog nooit eerder is het voorgekomen dat de bevolking harde bewijzen in handen had waarmee ze zich op straat konden verzamelen en de overheid onder druk konden zetten. En nog nooit eerder zijn soortgelijke demonstraties in Guatemala zo vredevol en effectief verlopen.
Sinds de corruptieschandalen van Guatemala aan het licht zijn gekomen, vonden elke zaterdag demonstraties plaats voor het parlementsgebouw. Afgelopen zaterdag verzamelden zich ongeveer 2.000 mensen in het centrum van de hoofdstad van Guatemala om de aanklagers te steunen in de strijd tegen corruptie. In een jaar tijd werden de president, zijn vice-president en drie ministers gearresteerd op verdenking van corruptie. De politiek wordt scherp in de gaten gehouden door de wakker geschudde bevolking. Om het momentum van deze revolutionaire ontwikkeling niet te ondermijnen, is het van groot belang dat er nieuwe wetten komen waardoor de rechtsstaat sterker wordt en meer transparantie geldt voor politici.