De verkiezingsprogramma’s vergeleken op integriteit, transparantie en anti-corruptie

Wat willen partijen met klokkenluidersbescherming, transparante geldstromen of politieke en bestuurlijke integriteit? In de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november heeft Transparency International Nederland de programmacommissies van alle politieke partijen die momenteel in de Tweede Kamer zijn vertegenwoordigd een aantal concrete aanbevelingen toegestuurd om Nederland te versterken op het gebied van integriteit, transparantie en anti-corruptie. Wij hebben vervolgens de definitieve partijpartijprogramma’s vergeleken met deze Transparency-speerpunten, die zij al dan niet hebben opgenomen in hun programma.

NSC duidelijk koploper, gevolgd door GroenLinks-PvdA, Volt en D66

Wat als eerste opvalt, is dat veel partijen relatief weinig punten hebben opgenomen op het gebied van integriteit, transparantie en anti-corruptie. Wij vinden dit zorgelijk, zeker gezien het lage vertrouwen in de politiek. Tegelijk zien we ook grote verschillen tussen partijen. Met name de nieuwe partij Nieuw Sociaal Contract springt er positief uit. Op enige afstand volgt een subtop van GroenLinks-PvdA, Volt en D66. Een aantal partijen doet geen enkel voorstel op het gebied van integriteit en een drietal partijen (PVV, FVD en met name BVNL) doet slechts voorstellen die in de optiek van Transparency International Nederland zullen leiden tot minder integriteit en/of een moeizamere corruptiebestrijding. De SP, vaak een bondgenoot van Transparency International Nederland, doet een aantal positieve voorstellen zoals betere regels voor lobbyisten, maar krijgt één aftrekpunt omdat zij zich in haar programma keert tégen deugdelijke regelingen voor wachtgeld voor politici, terwijl dit volgens Transparency International Nederland één van de belangrijkste maatregelen is om politieke corruptie tegen te gaan en een te innige band tussen politici en sommige bedrijven of sectoren te voorkomen.

Geen stemadvies

De vergelijking van de verkiezingsprogramma’s houdt alleen rekening met wat partijen in hun programma’s hebben opgenomen, niet met bijvoorbeeld hun stemgedrag in de Tweede Kamer of met standpunten van partijen die zij niet in hun programma hebben opgenomen. Hierin verschilt onze programmavergelijking van bijvoorbeeld de Stemwijzer, waar organisaties met partijen overleggen hoe zij exact denken over specifieke punten. Wel hebben wij alle partijen hun score voorgelegd met een verzoek om commentaar, iets waar een aantal partijen ook gebruik van heeft gemaakt. De programmavergelijking is dan ook geen stemadvies, maar kan wel beschouwd worden als een snelle manier voor kiezers om te zien welke partijen prioriteit leggen bij onderwerpen als klokkenluidersbescherming, politieke integriteit en het bestrijden van witwassen en ondermijnende criminaliteit. Het is ook een aanmoediging aan partijen om speerpunten op het gebied van integriteit vooral niet te vergeten in hun programma en deze ook concreet uit te werken.

Methodologie

De verkiezingsprogramma’s zijn getoetst aan de hand van de aanbevelingen voor de de verkiezingsprogramma’s die Transparency begin september naar de partijen toestuurde. De analyse is streng: om punten te krijgen, moet er een duidelijke vermelding van de specifieke aanbeveling in het verkiezingsprogramma staan. Hierbij wegen wij de mate van overeenkomst met onze aanbeveling en de inhoudelijke kwaliteit van de voorstellen. Partijen kunnen een hogere score krijgen naarmate ze concreter uitwerken wat ze willen. Wanneer partijen op de vooraf door ons geselecteerde prioriteiten stappen achteruit willen zetten, kunnen ze hiervoor maximaal 1 negatief punt krijgen.

Na onze analyse hebben alle partijen een overzicht gekregen van hun scores en de onderbouwing daarvan, met de mogelijkheid om te reageren. Een aantal partijen heeft van die mogelijkheid gebruik gemaakt.

Beoordelingscriteria

De analyse bestaat in totaal uit 21 beoordelingscriteria, gegroepeerd onder de drie overkoepelende beleidsprioriteiten van Transparency:

Politieke integriteit

Is er een overheidsbreed lobbyregister opgenomen in het programma (bewindspersonen, ambtenaren, topambtenaren)?
Is er meer transparantie rondom de totstandkoming van wetgeving opgenomen (lobbyparagraaf)?
Is er een verplichte afkoelperiode voor bewindspersonen en Kamerleden (eventueel topambtenaren) opgenomen?
Wordt de wachtgeldregeling beschermd?
Worden de transparantiemaatregelen versterkt, zoals in de WPP?
Zijn er subsidiemaatregelen opgenomen voor lokale partijen?
Is er een asset-register (bijv. aandelenportefeuilles) opgenomen voor Kamerleden en hun directe familieleden?

Een overheid die consistent het goede voorbeeld geeft

Wordt er gepleit voor maatregelen die consequenties van corruptie binnen de gehele overheid samenstemmen (integrale aanpak)?
Zijn er plannen om het VN-anti-corruptie verdrag ook in Nederland expliciet nader uit te werken?
Worden er voorstellen gedaan om de Europese Magnitskywet uit te breiden?
Worden er toezeggingen gedaan om daadwerkelijk inhoud te geven aan verslaglegging van activiteiten rond de SDG-doelen voor het tegengaan van omkoping, corruptie en illegale wapenhandel?
Worden in beslag genomen middelen (in corruptie-, omkopings- en witwaszaken) in de eerste plaats aangewend om slachtoffers van corruptie of omkoping te compenseren?

Een cultuur van integriteit en Bescherming van Klokkenluiders

Zijn er voorstellen om ethiek en integriteit een eenduidig onderdeel van het onderwijs curriculum te maken?
Zijn er voorstellen opgenomen om melders van misstanden effectief/optimaal te beschermen?
Zijn er voorstellen opgenomen om klokkenluiders op juridisch, financieel en psychosociaal vlak ondersteuning te bieden?
Zijn er voorstellen opgenomen voor bedrijven en organisaties die klokkenluiders actief tegenwerken, zoals de nieuwe EU-richtlijn eist, om op korte termijn sancties te laten gelden

Een integer bedrijfsleven

Zijn er voorstellen opgenomen waarin de overheid zelf de coördinatie en verantwoordelijkheid op zich neemt om witwassen tegen te gaan? Wordt hiervoor voldoende mankracht beschikbaar gesteld?
Zijn er voorstellen opgenomen om de huidige procedures rondom het anti-witwasbeleid te evalueren?
Zijn er voorstellen opgenomen om een accuraat en toegankelijk UBO-register (uiteindelijke belanghebbenden) te bevorderen?

Integriteit als Chefsache

Wordt er een voorstel gedaan voor een (nationaal) anti-corruptieplan/anti-corruptiebeleid?
Wordt er gepleit voor een zwaargewichtige ministerspost voor Integriteit en Betrouwbare Overheid?

Bekijk de score voor de partijen op de verschillende beoordelingscriteria (PDF)

Als er nog vragen zijn over uitslag of de methodiek, dan kunt u hiervoor contact opnemen via communicatie@transparency.nl