Amsterdam, 20 oktober 2015 – Volgens de Duitse bondskanselier Merkel moet Oekraïne corruptie aanpakken en de macht van oligarchen inperken. Alleen dan willen Duitse bedrijven investeren in het Oost-Europese land, zo stelde zij afgelopen zaterdag. De verklaring komt voorafgaand aan een bezoek van de Oekraïense minister president Arseny Yatseniuk aan Berlijn. Hij zal daar aanstaande vrijdag een conferentie over Duits-Oekraïense investeringsmogelijkheden bijwonen. Volgens Merkel heeft Oekraïne een moedig pad gekozen, maar is er nog wel veel werk te verzetten om investeringen aan te trekken. Op het gebied van corruptie is dit zeker het geval; de voormalige Soviet-staat is het meest corrupte land van Europa.
Corruptie
Corruptie is een groot en veelvoorkomend probleem in Oekraïne. Niet voor niets gingen vele burgers in zowel 2004 als 2014 de straat op om te protesteren tegen corrupte verkiezingen. In Transparency International’s Corruption Perceptions Index van 2014 stond het land op de 142e plaats, wat nog lager is dan bijvoorbeeld Nigeria. Uit onderzoek van het Gorshenin Institute uit 2010 blijkt dat 69% van de Oekraïense burgers zich wel eens schuldig heeft gemaakt aan omkoping met geld of geschenken.
In Transparency International’s Corruption Perceptions Index van 2014 stond Oekraïne op plaats 142; nog lager is dan bijvoorbeeld Nigeria.
Verder liet de Global Corruption Barometer van Transparency International zien dat maar liefst 74% van de burgers corruptie niet aan zou geven. Hiervan gaf 63% aan te denken dat het weinig verschil zou maken of zij corruptie zouden aangeven. In het rechtssysteem komt volgens de perceptie de meeste corruptie voor. De scheiding tussen de rechtelijke en politieke macht van het land is zwak. Media-aandacht voor het probleem is er wel, maar een echte oplossing komt niet van de grond. Intussen voelen veel Oekraïners zich genoodzaakt steekpenningen te betalen om in hun behoeften te voorzien.
De macht van oligarchen
Gelinkt aan deze corruptie is de grote macht van oligarchen, zoals Merkel al benoemde: “The dominant role of the oligarchs need to be reversed, people need to be given transparency, corruption must be fought.” Met de onafhankelijkheid in 1991 werden veel staatsbedrijven geprivatiseerd, waarbij een klasse ontstond van rijke zakenmensen met goede politieke connecties. Velen zijn ook in de politiek actief geworden, onder andere voormalig president Viktor Yanukovych die in 2014 afgezet werd.
Oligarchen weten met hun invloed economische en institutionele veranderingen te dwarsbomen. Verder gebruiken ze de connecties om grote sommen geld uit de staatskas te verduisteren. Tussen 2010 en 2014 zou ieder jaar ongeveer een vijfde van het BNP van Oekraïne gestolen zijn, zo claimen ambtenaren van het kantoor van de procureur-generaal. Naar schatting is er 30 miljard dollar weggesluisd door Yanukovych en zijn medewerkers. Het feit dat de Oekraïense overheid tot nu toe slechts 362 dollar heeft teruggevorderd van corrupte ambtenaren schetst goed het onvermogen en gebrek aan daadkracht van de rechtelijke macht.
Tussen 2010 en 2014 zou ieder jaar ongeveer een vijfde van het BNP van Oekraïne gestolen zijn.
In juni publiceerde de in 2014 nieuw gekozen president Petro Poroshenko een artikel in de Wall Street Journal waarin hij van wal stak over de stappen die het land heeft gezet om de diepgewortelde corruptie tot een einde te brengen. Hij sprak over een nieuwe politiemacht die niet corrupt zou zijn, het hervormen van het rechtssysteem en het succesvol betrekken van jonge hervormers in zijn plannen. Bovenal claimde hij dat, “following free, fair and internationally praised elections, the Ukrainian leadership is transparent and accountable as never before.” Zo zouden er afgelopen jaar 2.702 voormalige ambtenaren veroordeeld zijn voor corruptie.
Verandering blijft uit
Toch blijkt uit een check van Foreign Policy dat er nog maar weinig is veranderd: informatie over de 2.702 voormalige ambtenaren wordt niet gedeeld met het publiek, de politie is alleen van naam veranderd en de hele campagne tegen corruptie loopt nog niet zoals gepland. Juist van de strijd tegen de macht van de oligarchen is nog weinig terecht gekomen. Ironisch genoeg is zakenman en miljardair Poroshenko zelf onderdeel van de oligarchische elite. “Poroshenko, whether you like him or not, he’s not delivering,” zo stelt Bruce P. Jackson, voorzitter van Project on Transitional Democracies, een Amerikaanse NGO. “The Ukrainian government is so weak and fragile that it is too weak to do the necessary things to build a unified and independent state.”
Waar Merkel zaterdag uitsprak ‘een sprankje hoop’ te hebben op een politieke oplossing voor het militaire conflict, lijkt een oplossing voor het corruptieprobleem misschien nog wel verder weg.
Tot nu toe lijkt het er op dat Poroshenko zijn verkiezingsbeloftes nog niet in heeft kunnen lossen, ondanks zijn eigen claims. Dat hij in de media uitdraagt dat er grote stappen zijn genomen, is niet verwonderlijk. Vanuit Washington, Brussel en de IMF wordt er druk uitgeoefend om verandering teweeg te brengen. De statement van Merkel is hier een tekenend voorbeeld van.
Ook de Oekraïense bevolking begint kritisch te kijken naar de resultaten: uit een recente survey blijkt 72 procent vindt dat het de verkeerde kant op gaat met het land. Corruptie wordt daarbij aangemerkt als het grootste probleem na het militaire conflict met Rusland. Waar Merkel zaterdag uitsprak ‘een sprankje hoop’ te hebben op een politieke oplossing voor het militaire conflict, lijkt een oplossing voor het corruptieprobleem misschien nog wel verder weg. Voor Poroshenko wordt het tijd te bewijzen dat hij echt verandering teweeg wil brengen. Doet hij dit niet, dan is hij niets meer dan een van de vele oligarchen.