Amsterdam, 3 april 2020 – Tijdens uitbraken van ziekten, zoals eerder bij ebola en nu bij COVID-19, zien we dat zorgstelsels het moeilijk hebben vanwege een toenemende druk op hulpbronnen. De toegenomen druk brengt de zwakke punten binnen een zorgstelsel aan het licht, zoals een tekort aan arbeidskrachten of aan ziekenhuisbedden en een beperkte toegang tot medicijnen. Uit deze longread blijkt dat ook corruptie één van die zwakke punten is.

Corruptie verzwakt het dagelijkse functioneren van gezondheidssystemen. Tijdens een uitbraak van een virus, en dus een toename van vraag en aanbod binnen zorgstelsels, wordt dit alleen maar erger. Hierdoor ontstaat een perfect storm voor corrupte actoren om te profiteren van de daaruit voortvloeiende onzekerheden, afleidingen en verstoringen.

Corruptie bij uitbraak ebola

De rol van corruptie bij de uitbraak, verspreiding en trage beheersing van ebola in 2014-2016 is goed gedocumenteerd en internationale organisaties, zoals het Rode Kruis, rapporteerden dat er in deze periode meer dan 6 miljoen dollar aan hulpgelden verloren ging aan corruptie en fraude.  Er was bewijs van misbruik en wanbeheer van fondsen met een onjuiste rapportage van salarissen en betalingen voor voorraden die werden vermenigvuldigd, terwijl ambtenaren steekpenningen aannamen om mensen uit quarantainegebieden te laten.

Afgelopen week nog werd de voormalig minister van Volksgezondheid en zijn financieel adviseur in de Democratische Republiek Congo veroordeeld tot vijf jaar dwangarbeid wegens het verduisteren van meer dan 400.000 dollar uit de middelen van de ebola-respons van het land, zo blijkt uit een gerechtelijk bevel.

Hoewel corruptie met name voor landen met zwakkere instituties, lage middeninkomens en minder middelen voor de grootste uitdagingen zorgt, manifesteert het zich in elke context. Hoewel COVID-19 momenteel voornamelijk landen met hogere inkomens treft, zal corruptie, althans voorlopig, de uitbraakreactie echter nog steeds ondermijnen. Dus terwijl we allemaal de verantwoordelijkheid nemen voor het minimaliseren van de verspreiding van het virus, moeten regeringen, regelgevers, financiers en beoefenaars op het volgende letten bij het nemen van beslissingen:

1. Er staat druk op de ontwikkeling van een vaccin tegen COVID-19. Dientengevolge hebben regeringen zwaar geïnvesteerd in onderzoek en ontwikkeling: sinds 2002 heeft de Verenigde Staten bijna $700 miljoen uitgegeven aan onderzoek naar coronavirussen, het Verenigd Koninkrijk heeft nog eens £20 miljoen toegezegd voor onderzoek, de EU heeft €5 miljoen euro vrijgemaakt, en ook vermogensfondsen Wellcome en de Gates Foundation die een coronavirusgeneesmiddelenfonds ter waarde van $125 miljoen hebben opgezet.

Er zijn al meer dan 30 kandidaat-vaccins die grondig worden getest in de hoop dat ze door zullen dringen tot klinische proeven bij mensen. De publicatiecijfers van klinische studieresultaten zijn echter notoir laag, met name voor door de overheid gefinancierde onderzoeksinstellingen. Particulier gefinancierde proeven hebben een betere publicatiegraad, maar staan ​​erom bekend dat hun rapporten zwaar geredigeerd worden zo om commercieel gevoelige gegevens te beschermen. Bovendien kunnen gegevens zelf worden gemanipuleerd om gunstige resultaten op te leveren. In beide gevallen wordt de transparantie en de volksgezondheid ernstig ondermijnd. De ontwikkeling van vaccins wordt door de farmaceutische industrie sowieso weinig interessant gevonden als gevolg van een lage financiële stimulans. Daarom is het absoluut noodzakelijk dat klinische proeven in zijn geheel worden gepubliceerd om zo de wetenschappelijke innovatie te ondersteunen. De ontwikkeling van een vaccin moet een transparante en gezamenlijke inspanning zijn en geen geheime competitie.

2. Terwijl we wachten op de succesvolle ontwikkeling van een vaccin, is er behoefte aan een betrouwbaar behandelingsregime. De uitbraak van de Mexicaanse griep geeft ons een wijze les, waarbij de wereld voor meer dan 18 miljard dollar aan voorraad in Tamiflu, een medicijn tegen influenza, aan het opslaan was. Echter, na een wetenschappelijk gedetailleerde beoordeling van alle klinische gegevens (4 jaar langdurige analyse om zelfs alle informatie van de farmaceutische fabrikant Roche in het bezit te krijgen), bleek dat het voor de behandeling van de Mexicaanse griep niet beter was dan paracetamol. Dus hoewel er een onmiskenbare behoefte is aan een behandeling voor COVID-19, moet er volledige transparantie zijn van alle onderzoeken en rigoureuze analyse om ervoor te zorgen dat het inderdaad effectief is voordat er weer honderden miljoenen aan belastinggelden worden verspild.

3. COVID-19 beïnvloedt ook productieprocessen. Als gevolg hiervan zijn er tekorten aan medicijnen gemeld. Toch verklaarde de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) dat ze de namen van geneesmiddelen die momenteel een tekort kennen niet zullen vrijgeven, aangezien dit “vertrouwelijke commerciële informatie” is. Door dit te doen, beroven ze zorgstelsels van het vermogen om effectieve mitigatiestrategieën in te voeren, zoals het vinden van een alternatieve fabrikant, ten gunste van het behartigen van commerciële belangen. Deze informatie moet openbaar worden gemaakt om ervoor te zorgen dat de toegang tot levensreddende geneesmiddelen niet wordt beïnvloed door COVID-19.

4. De inkoop van medicijnen, apparatuur en andere benodigdheden in de strijd tegen COVID-19, is een van de activiteiten die het zwaarst wordt getroffen door corruptie. Nu er tekorten aan medicijnen en medische apparatuur en benodigdheden worden gemeld, zal de inkoop extra onder druk komen te staan. Geschat wordt dat 10-25% van al het geld dat wereldwijd aan openbare aanbestedingen wordt besteed, verloren gaat aan corruptie, en in de EU heeft 28% van de gevallen van corruptie in de gezondheidszorg specifiek betrekking op de aanschaf van medische apparatuur. Met de toegenomen vraag naar medicijnen en apparatuur bestaat er een potentieel verhoogd risico op heimelijke verstandhoudingen en kunnen leveranciers hogere prijzen eisen, wetende dat overheden geen andere optie hebben dan te betalen. Met publieke en transparante aanbestedingsprocessen zouden rode vlaggen van corruptie gemakkelijker kunnen worden opgemerkt, waardoor corrupte actoren minder ruimte hebben zich te verbergen en ervoor te zorgen dat overheden redelijke prijzen in rekening worden gebracht, zodat zij patiënten de best mogelijke zorg kunnen bieden.

5. Er zijn tekorten aan medische voorraden ontstaan ​​doordat mensen benodigdheden als maskers, handschoenen en desinfecterend middel hamsteren. In pogingen om te profiteren van de hysterie rond de uitbraak hebben handelaren hoge prijzen vastgesteld. Om dit aan te pakken heeft de Indiase regering een hulplijn opgezet voor burgers waar zij melding kunnen doen van artikelen met een prijs boven de aanbevolen verkoopprijs. Bedrijven zoals Amazon hebben actief advertenties verwijderd waarvan zij denken dat ze ‘prijsgutsen’ of ten onrechte reclame maken voor producten die bescherming zouden bieden tegen het virus. Overheden en bedrijven zouden een soortgelijke aanpak moeten volgen om deze onethische afzetterij te voorkomen.

6. Er bestaat bezorgdheid dat mensen in de gezondheidszorg de mond wordt gesnoerd en worden beperkt zich uit te spreken over de realiteit van COVID-19. Zo zagen we dat klokkenluider Li Wenliang het zwijgen werd opgelegd toen hij vroege waarschuwingen over de uitbraak van het virus in China wilde geven. Een ander voorbeeld is de Verenigde Staten, waar vice-president Mike Pence aankondigde dat hij alle berichten over COVID-19 van gezondheidsfunctionarissen zal controleren. Corruptie brokkelt het vertrouwen in regeringen af, waardoor de impact van door de overheid geleide gezondheidsinterventies afneemt. Dit wantrouwen kan leiden tot meer fake news, iets dat de Wereldgezondheidsorganisatie heeft bestempeld als een ‘infodemic’. Daarom is het cruciaal dat regeringen zich open en transparant gedragen om het vertrouwen van hun burgers te behouden.

7. Ziekenhuizen worstelen met COVID-19, omdat ze te weinig bedden hebben en onvoldoende mankracht hebben. Dit geeft aanleiding tot bezorgdheid over het verhoogde risico op steekpenningen. In de EU geeft gemiddeld 19% van de burgers aan steekpenningen te betalen in de gezondheidszorg. In Duitsland, Frankrijk en Spanje loopt dit op tot 29%. Bij een uitbraak zullen zorgverleners dus prioriteit moeten geven aan de zorg aan diegenen die dit het meest nodig hebben of er het meeste baat bij hebben. Als gevolg hiervan is het mogelijk dat we een toename zullen zien in de frequentie van patiënten die bereid zijn steekpenningen te betalen om zo snel mogelijk zorg te ontvangen, waardoor de meest kwetsbaren met weinig financiële middelen onderaan de wachtlijst blijven staan. Om dit tegen te gaan, kan een scala aan maatregelen worden genomen, zoals transparante wachtlijsten, duidelijke gedragscodes, versterking van het gerechtelijk apparaat en veranderingen in de houding ten opzichte van corrupte praktijken.

Op het moment van schrijven wachten we nog steeds op de piek in de uitbraak van COVID-19. Na de ebola-uitbraken in West-Afrika is de zorginfrastructuur verbeterd als gevolg van een toegenomen controle en meer middelen ter versterking van het gezondheidssysteem. Dus hoewel er bij uitbraken van virussen zeker niets te vieren is, creëren ze ruimte voor meer open en openhartige discussies over kwesties in zorgstelsels. In die geest roepen we de Nederlandse overheid op altijd transparant te handelen. Niet de politieke of zakelijke belangen maar de volksgezondheid moet altijd bovenaan staan.