Amsterdam, 25 juli 2022. Op 29 juni 2022 heeft het Ministerie van Binnenlandse Zaken de tweede nota van wijziging ter implementatie van de EU-klokkenluidersrichtlijn gepubliceerd. In de nota doet Minister Bruin Slot voorstellen tot verdere vereenvoudiging en verbetering van het wetsvoorstel. De minister betoogt klokkenluiders meer duidelijkheid te verschaffen over de processtappen en de ondersteuning en bescherming die zij kunnen verwachten. TI-NL is van mening dat de beoogde voorstellen ontoereikend zijn om adequate klokkenluidersbescherming te garanderen. 

Achtergrond

De Commissie Binnenlandse Zaken had op 21 april 2022 forse kritiek geuit op het kabinetsvoorstel voor de omzetting van de EU-Klokkenluidersrichtlijn. Inmiddels heeft de minister, in reactie op die vergadering, haar tweede nota van wijziging gepubliceerd, evenals een reactie op de initiatiefnota van Pieter Omtzigt. TI-NL is van mening dat het huidige voorstel nog steeds niet voldoende is om klokkenluiders te beschermen. Hieronder staat een weergave van de belangrijkste kritiekpunten.

Commentaar TI-NL

TI-NL is van mening dat met de voorgestelde wijzigingen in de tweede nota van wijziging het wetsvoorstel in zekere mate wordt verbeterd, echter worden belangrijke bezwaren en zorgen nog niet weggenomen. Sterker nog, enkele voorgestelde wijzigingen geven aanleiding tot nieuwe bezwaren en zorgen. De minister legt de meeste aanbevelingen vanuit Transparency International Nederland, maar ook uit de Initiatiefnota van de heer Omtzigt, naast zich neer.

TI-NL blijft aandringen op het ingrijpend aanpassen van het wetsvoorstel en beveelt daarbij ten zeerste aan de voorstellen uit de Initiatiefnota van de heer Omtzigt over te nemen in het wetsvoorstel ter implementatie van de EU-klokkenluidersrichtlijn. Op 18 juli 2022 heeft TI-NL haar commentaar op de tweede nota van wijziging ter implementatie van de EU-klokkenluidersrichtlijn aan de Minister van BZK en aan de Voorzitter en Leden van de Commissie Binnenlandse Zaken van de Tweede Kamer gestuurd, waarin zij 10 aanbevelingen doet om de kwaliteit van het voorstel te verbeteren.

Aanbevelingen TI-NL

Het melden van een misstand

Allereerst acht TI-NL het noodzakelijk dat het vereiste van “een maatschappelijk belang” uit de definitie van een misstand wordt geschrapt. Er is nog steeds geen duidelijke toets om te bepalen wanneer dit het geval is. Die onduidelijkheid en de impact die dat heeft op de bescherming vormt voor potentiële melders al gauw een belemmering om een melding te doen. Zo draagt het handhaven van de vereiste van het maatschappelijk belang niet bij aan het creëren van een veilige meldcultuur. Bij 90% van de meldingen is zeker in eerste instantie het maatschappelijk belang niet direct duidelijk. Dat betekent dat melders in deze gevallen niet beschermd zijn en mogelijk af zullen zien van de melding.

Daarnaast introduceert de nota dat een (dreigende) schending van interne regels waarbij een maatschappelijk belang in het geding is eveneens onder de definitie van misstand valt, mits deze regels een wettelijke basis hebben. TI-NL pleit echter voor een veel breder begrip van interne regels en gedrags- of ethische codes, niet beperkt tot regels die een wettelijke basis hebben. Juist bij regels waarbij het maatschappelijk belang in het geding is, zou het ook moeten gaan om convenanten waarin ondernemingen verklaren zich te houden aan zaken als de OESO-richtlijnen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen of keurmerken zoals het EKO-keurmerk.

Klokkenluidersbescherming

Verder ontvangen klokkenluiders in het huidige wetsvoorstel geen bescherming als zij niet via een officieel meldkanaal melding hebben gemaakt. TI-NL vindt dat iedere klokkenluider altijd beschermd moet zijn tegen benadeling door een organisatie, ook als de klokkenluider een misstand onverhoopt bij een onbevoegd orgaan binnen zijn organisatie meldt, mits hij deze melding te goeder trouw heeft gedaan. Daarnaast ontbreekt in het wetsvoorstel een bepaling die vastlegt dat doorzending van informatie alleen is toegestaan als de melder daar vooraf mee heeft ingestemd. Zonder deze waarborg loopt de melder het risico dat de melding op een plek terechtkomt waar bewust niet gemeld is en raakt de melder het zicht op wat er met de melding gebeurt kwijt. Dat is zeer schadelijk voor de meldbereidheid.

Bovendien pleit TI-NL ervoor dat in het wetsvoorstel voor een adequate financiële ondersteuning van en toegang tot zowel rechtshulp als psychosociale hulp voor alle klokkenluiders uit de publieke én private sector wordt gezorgd en niet slechts voor kleine groepen melders onder heel beperkte voorwaarden. De huidige voorgestelde pilots voldoen niet aan de eisen van de EU-klokkenluidersrichtlijn, aangezien hierbij niet alle potentiële melders worden gedekt en bijstand niet open staat voor alle genoemde personen in de EU-Richtlijn.

Tevens moet het wetsvoorstel zodanig verduidelijkt worden zodat ook familieleden en getuigen daaruit op kunnen maken dat zij in aanmerking komen voor bescherming wanneer zij te maken krijgen met vergelding. Bovendien moet het wetsvoorstel gecorrigeerd worden ten aanzien van stagiaires en vrijwilligers die geen vergoeding ontvangen, ook niet betaalde functies zouden bescherming moeten genieten. De EU-klokkenluidersrichtlijn eist dat expliciet.

Tot slot, pleit TI-NL voor een sanctiebevoegdheid voor bevoegde autoriteiten met afschrikwekkende sancties, specifiek voor het niet naleven van de wet en voor degenen die represailles nemen tegen melders. Overigens moet de mogelijkheid anoniem te melden expliciet in de Wet opgenomen worden. In het geval van anonimiteit loopt een melder een minder grote kans benadeeld te worden als gevolg van de melding, neemt de meldbereidheid toe en is er voor de werkgever minder kans op reputatieschade doordat de klokkenluider naar de media stapt.