Amsterdam, 8 mei 2025 – Uit een nieuw rapport van Transparency International blijkt dat corruptie de risico’s op wapensmokkel verhoogt. Door gebrek aan toezicht kunnen corrupte agenten of soldaten wapens doorverkopen aan criminele organisaties of milities. Deze doorvoer van wapens draagt bij aan geweld, conflict en de destabilisatie van samenlevingen. Het verkleinen van de kans op illegale doorvoer bij nieuwe wapendeals is dan ook van cruciaal belang. Methodes om de risico’s op corruptie en doorvoer in te schatten staan echter nog veelal in de kinderschoenen.
De defensie-afdeling van Transparency International, Transparency International Defence & Security, publiceerde haar rapport over de illegale doorvoer van wapens deze maand, na een jaar lang onderzoek te hebben gedaan. Op basis van verschillende bronnen zijn meer dan 400 gevallen van wapensmokkel verzameld waarin corruptie een centrale rol speelt. Bij illegale doorvoer worden wapens of ander materiaal voor militaire doeleinden bewust doorverkocht of doorgegeven voor eigen gewin.
In 318 van de gevonden gevallen werden wapens doorverkocht die lagen opgeslagen voor gebruik. Bij veel gevallen gaat het om enkele wapens die door politieagenten of soldaten worden gestolen. In 50 gevallen waren echter hoge functionarissen betrokken die grote hoeveelheden wapens of munitie doorverkochten. Een groep militairen, waaronder hoge functionarissen, in Colombia zou bijna een half miljoen dollar hebben verdiend met de doorverkoop van ammunitie en granaten. De wapens zouden zijn doorverkocht aan een lokale guerrillagroep.
Grote gevolgen van wapensmokkel
De doorvoer van wapens en munitie kan grote gevolgen hebben. Zo komen wapens vaak terecht bij criminele organisaties, wat de veiligheid en stabiliteit van het land aantast. In andere gevallen kan de illegale doorvoer van wapens bijdragen aan politiek geweld. Zo verzamelden politiek leiders in de Filipijnen via corrupte politieagenten illegaal wapens. Ook werden lokale wapenfabrikanten omgekocht om zonder vergunning wapens voor deze politici te produceren. De illegaal verkregen wapens van de politici zijn in verband gebracht met meerdere aanvallen op politieke tegenstanders, waaronder een bloedbad in de aanloop naar lokale verkiezingen in 2009. Bij de aanval kwamen 34 journalisten en 11 politieke tegenstanders om het leven.
De illegale doorvoer van wapens doet afbreuk aan de democratische rechtsorde, en schaadt het vertrouwen in de overheid en publieke instellingen. In veel gevallen draagt het bij aan politieke instabiliteit en geweld, en voedt het de georganiseerde misdaad. Daarnaast heeft de doorvoer van wapens ook andere gevolgen. Corruptie en doorvoer van wapens gaat vaak gepaard met (opzettelijke) verwaarlozing van veiligheidsmaatregelen. In Kazakhstan ontplofte in 2019 een opslagplaats voor munitie en explosieven. Tienduizenden mensen moesten worden geëvacueerd, en de explosie kostte uiteindelijk drie mensen het leven. Volgens onderzoek zou de opslagplaats slecht onderhouden zijn, om zo de diefstal van munitie en raketten door hoge functionarissen te verhullen. Ook de grote explosie in de haven van Beiroet in 2020 wordt in verband gebracht met corruptie.
De illegale doorvoer van wapens doet ook afbreuk aan de militaire paraatheid van een land. Tijdens de opruk van Islamitische Staat in 2014 waren de Irakese strijdkrachten sterk verzwakt door corruptie. Soldaten zouden belangrijk materieel, zoals gepantserde voertuigen van de Amerikanen, hebben doorverkocht. De soldaten zouden ontevreden zijn geweest over hun salaris, dat door de legerleiding deels in eigen zak werd gestoken.
Meer bewustzijn en samenwerking
Zowel overheden als defensiebedrijven zouden bij het sluiten van nieuwe wapendeals aandacht moeten besteden aan corruptierisico’s bij hun handelspartners. Methodes om de risico’s tot wapensmokkel te identificeren staan echter in veel landen nog in de kinderschoenen. Met beter vooronderzoek bij wapendeals is het risico op latere doorvoer van wapens te verkleinen. Ook het vergroten van transparantie bij wapendeals kan dit risico verkleinen. Met meer transparantie over wapendeals is er meer toezicht vanuit het maatschappelijk middenveld mogelijk. Vorig jaar concludeerde Amnesty International nog dat in Frankrijk geproduceerde wapens via Saudi Arabië in Sudan terecht kwamen, ondanks wapenembargo’s.
Daarnaast is het belangrijk een integriteitscultuur verder aan te moedigen in de defensiesector. Als het melden van misstanden en verdachte situaties wordt bemoedigd, kunnen corruptiegevallen voortijdig worden opgemerkt. Hierbij is het ook belangrijk dat klokkenluiders gesteund en beschermd worden na hun melding. Dit is in veel landen nog een groot probleem binnen de defensiesector. Ook in Nederland zijn er al langer zorgen over de meldcultuur bij Defensie.
Wil jij TI-NL ondersteunen in haar strijd voor klokkenluidersbescherming, politieke integriteit en een samenleving vrij van corruptie? Word dan lid, of steun ons via een donatie:
