Amsterdam, 15 september 2017 – Volgens een nieuw onderzoeksrapport “An Inside Job” van Global Witness, heeft de Antwerpse diamantsector bloeddiamanten uit Zimbabwe verhandeld, waarvan de opbrengsten naar president Mugabe en zijn partij zouden zijn gegaan. Global Witness stelt dat de geheime dienst en het leger van Zimbabwe belangen hebben in de lucratieve diamantindustrie. Van december 2013 tot september 2014 zouden ruwe diamanten van de Marange mijnen uit Zimbabwe naar Antwerpen zijn geëxporteerd om daar te worden geveild. De Europese Commissie had toen net de Zimbabwaanse diamantmijnen van de zwarte lijst gehaald, waardoor de Antwerpse diamantsector haar kans zag.
Het Antwerp World Diamond Centre (AWDC), de Antwerp Diamond Tender Facility (ATF) en BVBA First Element hebben mogelijk EU-sancties overtreden met het verhandelen van Zimbabwaanse diamanten van het Chinese bedrijf Anjin. Dat gebeurde minstens drie keer tussen december 2013 en september 2014, zo meldt de NGO Global Witness aan de hand van het onderzoek naar de intransparante diamantindustrie.
Het gaat om diamanten uit de mijn van Marange in Zimbabwe, die in het verleden geweerd werden op de internationale markt omdat het zou gaan om bloeddiamanten. Global Witness stelt dat de geheime dienst en het leger van Zimbabwe belangen hebben in de lucratieve diamantindustrie die president Mugabe en zijn partij hebben verrijkt. De internationale NGO vreest na een analyse van de ondoorzichtige diamantindustrie in Zimbabwe dat de opbrengsten door het Zimbabwaanse leger gebruikt zullen worden om geweld tegen de burgerbevolking in stand te houden.
Wat zijn bloeddiamanten?
Global Witness is in het onderzoeksrapport kritisch op het Kimberley Process, een internationaal samenwerkingsverband opgericht om de handel in zogenoemde bloeddiamanten te voorkomen. Volgens de gehanteerde definitie is sprake van bloeddiamanten als rebellen of hun bondgenoten met de handel hun gewapende conflict met een legitieme overheid financieren. “In een land als Zimbabwe, waar geen rebellen maar staatsinstituties profiteren van diamanten, de democratie ondermijnen en mensenrechten schenden, blijft het Kimberley Process stil”, aldus de organisatie, en worden de diamanten verhandeld met certificaat van goedkeuring.
De enorme diamantvoorraad die in 2006 in de oostelijke regio Marange werd gevonden, had Zimbabwe uit de economische malaise kunnen halen. Maar president Mugabe gaf vorig jaar toe dat miljarden dollars zijn verdwenen voordat ze het ministerie van financiën bereikten. Hij schatte toen dat Zimbabwe 2 miljard dollar had ontvangen van de diamantindustrie, terwijl er meer dan 15 miljard dollar zou zijn verdiend. “Er is veel geheimzinnigheid, gesjoemel en smokkel. De bedrijven die er mijnen hebben ons bestolen van onze welvaart”, aldus Mugabe. Maar van die private bedrijven bezit de overheid ten minste vijftig procent. Volgens Global Witness is het dan ook aannemelijk dat overheidsinstanties betrokken zijn bij het wegsluizen van dat geld. De organisatie gaat ervan uit dat president Mugabe in 2012 zo’n 13 miljard dollar inkomsten uit de diamantsector heeft weggehaald.
De kopers van bloeddiamanten
Antwerpen is het grootste diamantcentrum ter wereld: 84 procent van alle ruwe diamanten wereldwijd passeren Antwerpen. De sector vertegenwoordigt in België een omzet van ongeveer 40 miljard euro per jaar. De drie tenders in kwestie waren volgens Global Witness de eerste Europese verkopers van Zimbabwaanse diamanten, nadat de Europese Unie enkele maanden daarvoor had besloten om het eerder ingevoerde embargo voor die diamanten op te heffen. Dat embargo werd ingevoerd als sanctie tegen het regime van president Robert Mugabe.
Bij de drie tenders in Antwerpen zouden diamanten verkocht zijn van het Chinese bedrijf Anjin. Dat is volgens Global Witness voor de helft in handen van de Chinese investeerder AFECC, voor tien procent van Zimbabwe Mining Development Corporation (ZMDC) en voor veertig procent van Zimbabwe Defence Industries (ZDI). Omdat ZDI, die voorkomt op de EU-sanctieslijst, zo’n groot aandeel heeft in Anjin, stelt Global Witness dat de EU-sancties zijn overtreden bij de verhandeling van de diamanten in Antwerpen. Dat zou ook het geval zijn voor de kopers van de diamanten.
Sancties tegen Zimbabwe
President Robert Mugabe is al sinds 1980 aan de macht in Zimbabwe. In 2012 haalde Zimbabwe nog 15 miljoen karaat aan diamanten uit de grond. Zimbabwe was in die tijd zelfs de vierde grootste producent ter wereld van diamantstenen, na Rusland, de Democratische Republiek Congo (DRC) en Botswana. In 2013 daalde dat al tot 10 miljoen karaat en vorig jaar was dat nog maar 2 miljoen karaat, vanwege de nationalisering van diamantbedrijven die de meeste mijnen stillegden.
De Europese Unie voerde in 2002 voor het eerst sancties tegen Zimbabwe in, als antwoord op een escalatie van geweld, intimidatie van regeringscritici en de invoering van repressieve wetgeving. In 2008 en 2009 werden respectievelijk de militaire onderneming ZDI en de ZMDC toegevoegd aan de sanctielijsten van de EU.
De meeste van die sancties werden door de EU in september 2013 geschrapt na de verkiezingen in Zimbabwe, waaronder ook die tegen ZMDC, dat laatste volgens Global Witness na een hevige Belgische lobby. Tot op de dag van vandaag blijven wel sancties gelden tegen president Mugabe, zijn vrouw en de ZDI.
Antwerpse diamantsector ontkent
AWDC benadrukt in een reactie aan Global Witness dat het alle EU-sancties nauwgezet naleeft. De woordvoerder van AWDC, Margaux Donckier, stelt dat zij enkele maanden diamanten uit Zimbabwe geveild, maar de inkomsten hieruit niet cruciaal waren. Volgens haar komt nog maar één privé-diamantmijn met ruwe steentjes uit Zimbabwe naar Antwerpen.
“We ontkennen dat we de diamanten destijds onvoldoende hebben gecontroleerd. We hadden de Europese Commissie gevraagd of er voldoende garanties waren dat het enkel om conflictvrije diamant ging en we hadden hier een positief antwoord op gekregen. Bovendien hadden we ook ons eigen, grondig onderzoek gedaan. Ook hieruit bleek dat er geen aanwijzingen waren. Overigens heeft ook het Kimberley Process toestemming gegeven om diamanten uit Zimbabwe te aanvaarden”, zegt Donckier. ZDI stelt dat er geen harde bewijzen zijn voor connecties tussen ZDI en Anjin en Anjin wilde helemaal niet reageren op de beschuldigingen.