Den Haag, 17 december 2025 – Eindelijk is het zover: een Europese richtlijn om corruptie te voorkomen, te vervolgen en te bestraffen in de hele Europese Unie. Afgelopen zomer dreigde de overeenkomst nog te mislukken vanwege het sterke verzet van Italië tegen het strafbaar stellen van ambtsmisbruik. Premier Meloni heeft dit delict vorig jaar zelfs gelegaliseerd in Italië. Desondanks slaagde het Deense voorzitterschap een doorbraak te realiseren. Voor Nederland betekent het akkoord concreet dat ‘handel in invloed’, ofwel corruptie zonder directe tegenprestatie, nu eindelijk strafbaar gesteld zal worden. Ons land is momenteel het enige land binnen de EU waar deze vorm van corruptie nog niet strafbaar is.

Corruptie kost Europa miljarden, het verstoort eerlijke concurrentie, het tast de samenleving aan en vernietigt het vertrouwen. Dit akkoord laat zien dat als er genoeg positieve krachten bij elkaar komen, Europa in actie kan komen. Al met al is dit een historische stap voorwaarts in de strijd van de EU tegen corruptie.

Richtlijn tegen corruptie

Wij zien een groot aantal positieve punten in de richtlijn tegen corruptie die ook van invloed zijn op Nederland. Allereerst, is er een nieuwe verplichting voor EU-lidstaten om een anti-corruptiestrategie te ontwikkelen. Transparency International Nederland pleit al langer voor een nationale anti-corruptiestrategie: een ministerie-overstijgend langetermijnplan waarin overheid, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties samenwerken om corruptie te bestrijden en te voorkomen in zowel de publieke als de private sector. Dus geen losse initiatieven zoals de zogenaamde rijksbrede aanpak van corruptie die de regering afgelopen zomer werd gepubliceerd, maar een integrale aanpak die transparantie, verantwoording en handhaving versterkt. De EU-anti-corruptierichtlijn die binnen enkele jaren omgezet moet worden in Nederlandse wetgeving, biedt daarvoor een stevige basis. Dit is dus een welkome toevoeging wat het beleid omtrent corruptie moet versterken en harmoniseren.

Ook moet Nederland aan de slag met concrete maatregelen om handel in invloed strafbaar te stellen. Bij deze vorm van corruptie maakt iemand gebruik van zijn toegang tot ambtenaren en/of andere besluitvormers om op ongepaste wijze invloed uit te oefenen op officiële beslissingen in ruil voor een voordeel, zelfs als er uiteindelijk geen concrete gunst wordt verleend. Na jarenlang de enige EU-lidstaat te zijn geweest zonder een dergelijk strafbaar feit, verplicht de richtlijn Nederland om dit gat in de wetgeving eindelijk op te vullen. Dit zorgt niet alleen voor juridische duidelijkheid, maar versterkt ook de geloofwaardigheid van het Nederlandse anti-corruptiekader.

Meer ruimte voor handhaving en integriteit

Daarnaast bevat de richtlijn een maatregel die anti-corruptie NGO’s in elke lidstaat het recht geeft om op te treden in strafzaken. Dit is een verplichting die het mogelijk maakt voor afdelingen, zoals TI-NL, om aan te dringen op handhaving in corruptiezaken. Daarbij komt een bepaling over slachtoffers, die corruptiemisdrijven expliciet koppelt aan de richtlijn inzake de rechten van slachtoffers. Ook hiervoor pleiten wij al langer. Corruptie is immers geen slachtofferloos misdrijf en er zou dan ook veel meer aandacht moeten komen voor de slachtoffers.

Bovendien heeft het Europees Parlement ervoor gezorgd dat de richtlijn een aanmoediging bevat voor lidstaten om maatregelen te nemen die zorgen voor transparantie in de financiering van kandidaten en politieke partijen. Een mooie toevoeging, die niet in het oorspronkelijke voorstel van de Europese Commissie stond. Ook verwijst de richtlijn naar bestaande integriteitsregels, zoals de verplichting voor politici en ambtenaren om hun vermogen openbaar te maken en onverklaarbare rijkdom op te sporen. Maar ook maatregelen om ‘draaideur’-situaties te voorkomen, waarbij iemand direct van een publieke functie overstapt naar een sector waar hij of zij eerder toezicht op hield. Deze verwijzingen benadrukken het belang van bredere integriteitswaarborgen binnen het totale pakket van anti-corruptie maatregelen.

Kansen voor verdere aanscherping

Hoewel de nieuwe richtlijn een belangrijke stap voorwaarts is, is er ruimte om het anti-corruptiekader in de toekomst verder te versterken. Zo zouden de ernstigste vormen van corruptie, zoals grootschalige corruptie door hooggeplaatste ambtenaren (grand corruption), explicieter kunnen worden aangepakt om de democratische rechtsstaat beter te waarborgen. Er is ook ruimte om de regels betreft bedrijfsverantwoordelijkheid aan te scherpen, zodat complexe bedrijfsstructuren of onwetendheidsclaims niet zo gemakkelijk kunnen worden gebruikt om aansprakelijkheid te ontlopen. Daarnaast heeft de EU de kans gemist om het Europees Openbaar Ministerie volledig in te zetten in grensoverschrijdende corruptiezaken. De lidstaten (waaronder Italië en Duitsland) hebben dit cruciale handhavingsmechanisme afgezwakt. Dit zorgt ervoor dat de richtlijn minder effectief is in de aanpak van grootschalige witwaspraktijken van corrupte opbrengsten.

Terwijl de richtlijn belangrijke preventieve instrumenten aanmoedigt, waaronder regels over belangenconflicten, vermogensverklaringen en draaideurconstructies, laat zij het na om duidelijke minimumeisen te stellen aan de integriteitsnormen, met name met betrekking tot twee belangrijke corruptierisico’s: transparantie van lobbyactiviteiten en politieke financiering.

Ook wordt de rol van het maatschappelijk middenveld beperkt tot een adviserende functie. De richtlijn verplicht regeringen niet om onafhankelijke toezichthouders in te schakelen of een gunstig klimaat te creëren waarin het maatschappelijk middenveld vrij en veilig corruptie kan bestrijden.

Anti-corruptierichtlijn is een mijlpaal

Ondanks de gemiste kansen zijn wij alsnog verheugd over deze nieuwe Europese anti-corruptierichtlijn. Dit is een belangrijke mijlpaal want voor het eerst is er in de gehele EU een gedeeld minimumkader dat corruptie moet voorkomen, opsporen en bestraffen. Het akkoord dwingt alle lidstaten tot concrete stappen die al veel te lang zijn blijven liggen. Tegelijkertijd is het essentieel om te blijven aandringen op een verdere versterking van de regels zodat ook de hardnekkigste en grootschalige vormen van corruptie kunnen worden aangepakt. Deze richtlijn is hiermee pas het begin voor een veelbelovende en ambitieuzer Europees anti-corruptiebeleid.

Wil jij TI-NL ondersteunen in haar strijd voor klokkenluidersbescherming, politieke integriteit en een samenleving vrij van corruptie? Word dan lid, of steun ons via een donatie: