Amsterdam, 8 juni 2015 – Arjen Tillema, voorzitter van Transparency International Nederland, was op vrijdag 5 juni jl gast bij het ochtendprogramma van Paul van Liempt op BNR nieuwsradio. In het gesprek van een half uur haakt Tillema in op de actualiteit, zo komen de corruptieverdenkingen rond wereldvoetbalbond FIFA uitgebreid aan bod. Daarnaast gaat Tillema in op de onderwerpen als corruptie in Nederland, en het belang van transparantie en goede klokkenluidersbescherming.
Wat is mis binnen de FIFA?
Transparency International houdt zich niet bezig met het onderzoeken van corruptie in individuele zaken. Dat FIFA’s governance niet op orde is is echter al heel lang duidelijk, aldus Tillema, en reeds vier jaar geleden publiceerde Transparency International een document met aanbevelingen om de FIFA te helpen bij het doorvoeren van fundamentele hervormingen en om het vertrouwen in de bond bij het grote publiek terug te winnen. Veel daarvan wordt nu opnieuw in de lopende discussie genoemd.
De timing van de arrestaties van zeven top-officials van de FIFA vorige week woensdag, twee dagen voor het verkiezingscongres, is bijzonder. Volgens Tillema zal de FBI uitgebreid onderzoek naar de vermoede corruptie hebben gedaan. De dagvaarding voor de arrestaties bestond uit 166 pagina’s, waar uitvoerig bewijsmateriaal aan ten grondslag zal liggen. Over de vraag waarom de Amerikanen juist degene zijn die het voortouw nemen merkt Tillema op dat Amerikanen zeer sport minded zijn en een notie van fair play hebben, opvallend genoeg ook de slogan van de FIFA. Daarnaast is de VS goed in het vinden van jurisdictie in dit soort grensoverschrijdende zaken en deinzen ze er niet voor terug die ook te gebruiken.
Over de toekomst van de FIFA is Tillema het eens dat een groot deel van de FIFA op de schop moet en dat er een nieuwe structuur moet komen die transparanter en democratischer is. Hij stelt dat transparantie de eerste lijn van verdediging is tegen corruptie. Als mensen zich moeten verantwoorden disciplineert dat vooraf gedrag. De FIFA is een bijzondere organisatie, met een dagelijks bestuur bestaande uit 24 mensen waar nauwelijks effectief onafhankelijk toezicht op gehouden wordt. Daar moet nu verandering in komen. En ook op zaken als de besteding van gelden.
Transparantie is de eerste verdedingslijn tegen corruptie
Corruptie in Nederland
Doelstelling van TI-NL is preventie en bestrijding van corruptie in Nederland. Dat is meer dan alleen omkoping. Corruptie omschrijft TI als oneigenlijk gebruik van macht of bevoegdheid, wat al snel raakt aan integriteit en transparantie. Corruptie kan in alle sectoren voorkomen, zowel in de publieke sector als in de private sector en ook waar beide sectoren samenwerken, zoals bij aanbestedingen, aldus Tillema in het gesprek.
Wat zou Nederland beter kunnen doen? Tillema wijst erop dat de Nederlandse overheid nu actief bezig is corruptie in Nederland aan te pakken. In maart van dit jaar werd een beleidsdocument naar buiten gebracht waarin een integrale visie wordt gegeven. Aspecten die hierin aan bod komen zijn preventie, detectie en handhaving. Er moet (nog) meer aandacht komen voor het voorkomen van corruptie, aldus Tillema. Daarnaast kan detectie verbeterd worden door betere samenwerking tussen overheidsorganen, maar ook door betere regelgeving met betrekking tot klokkenluiders. Tot slot stelt Tillema dat er inzichtelijke afwegingen gemaakt moeten worden omtrent handhaving, zoals of gekozen moet worden voor een schikking of dat beter is de zaak op zitting brengen, of je de rechtspersoon vervolgt of toch (ook) degene die betrokken was, of je de omgekochte alleen vervolgt of beter toch ook de omkoper. Tillema concludeert dat het beleidsdocument aanknopingspunten geeft voor verdere discussie en ontwikkeling op dit soort punten.
Transparantie
Gevraagd wat transparantie betekent en of het belang van transparantie niet wordt overschat, antwoordt Tillema: “Transparantie is in de kern verantwoording afleggen voor wat je doet, op een manier dat dat duidelijk wordt voor de samenleving”. Daarbij stelt hij dat het vertrouwen in instituties zeker niet zal toenemen bij een laag gehalte van transparantie, daarom wordt het belang van transparantie zeker niet overschat. Als voorbeeld hiervan haalt hij het belang van transparantie binnen de lobbypraktijk aan. Zo is voor de samenleving van belang dat duidelijk is wie er lobbyt, waarvoor er gelobbyd wordt en wat de resultaten daarvan zijn. TI-NL zet zich daarom in om lobbyen in Nederland transparanter te maken.
Transparantie behelst in de kern verantwoording afleggen voor wat je doet
Klokkenluiders
Volgens Tillema kunnen klokkenluiders van groot belang zijn in het opsporen van corruptie, omdat zij veel informatie hebben over de organisatie waarin zij werken. Uiteraard is van belang dat een klokkenluider te goeder trouw is, er moet dus goed naar het motief gekeken worden. Klokkenluiders te goeder trouw dienen op een adequate manier beschermd te worden.
Over hoe dit vormgegeven kan worden merkt Tillema op dat momenteel een wetsvoorstel over dit onderwerp, het initiatiefvoorstel ‘Wet Huis voor klokkenluiders’, aanhangig is. Het voorstel is verbeterd ten opzichte van eerdere versies, maar er zijn nog steeds een aantal aspecten waarvan TI-NL denkt dat het beter kan.
Zo voorziet het initiatiefvoorstel in de oprichting van een adviesafdeling en een onderzoekafdeling binnen hetzelfde Huis voor klokkenluiders. Beide afdelingen opereren onder dezelfde voorzitter. Volgens Tillema geen goede zaak. Er bestaat een risico dat een melding van een klokkenluider die enkel om advies vraagt, toch leidt tot een onderzoek ondanks waarborgen zoals Chinese walls. En nog los van dat risico, is de perceptie van de klokkenluider van belang. Diens bescherming dient voorop te staan en dat is nu om een aantal redenen nog onvoldoende geborgd. TI-NL zet zich momenteel, samen met andere organisaties in om het initiatiefvoorstel dusdanig aangepast te krijgen dat het recht doet aan een goede bescherming voor klokkenluiders.