Londen, 16 november 2021 – Vandaag publiceert Transparency International haar Government Defence Index (GDI). Deze jaarlijkse index onderzoekt de institutionele en informele controlemechanismes voor corruptiebestrijding bij defensie. Het rapport laat zien dat er in Nederland nog steeds serieuze corruptierisico’s zijn. Vooral op het gebied van buitenlandse missies, waar anti-corruptiebeleid beter verankerd moet worden en rondom transparantie van aanbestedingen, kan Nederland het beter doen.

Op basis van het rapport komt Transparency International Nederland (TI-NL) met vier centrale aanbevelingen. Ten eerste zou Nederland een anti-corruptieparagraaf moeten opnemen in de strategie voor buitenlandse missies. Op strategisch niveau zien wij graag een heldere doctrine waarin het niet faciliteren van corruptie als doel wordt meegenomen bij internationale operaties. Ten tweede is het essentieel dat Nederland defensie-aanbestedingen transparanter en inzichtelijker maakt. Nederland scoort op het gebied van aanbestedingen laag in vergelijking met andere Europese landen. Ten derde benadrukt het rapport dat het essentieel is dat Nederlandse militairen die melding maken van een misstand goede klokkenluidersbescherming genieten. Om dit te bewerkstelligen is het essentieel dat het Kabinet de klokkenluidersrichtlijn van de EU juist implementeert. Als laatste blijft een aandachtspunt dat de Tweede Kamerleden voldoende tijd nemen en expertise ontwikkelen om controlerend op te treden op defensievraagstukken.

De Government Defence Index (GDI)

De Government Defence Index (GDI) is een wereldwijde index die door het team Defence & Security van Transparency International samengesteld wordt. Defence & Security bestaat uit een groep experts die voor de index de kwaliteit analyseren van institutionele mechanismes waarmee de risico’s op corruptie binnen de veiligheidssector gemonitord en beheerd kunnen worden. Het tweejarig onderzoek analyseert 77 indicatoren zoals Parlementair Toezicht, Financiële Transparantie, Ethisch Kader voor Personeel, Operaties, en Defensie Aanbestedingen. Landen worden beoordeeld op een schaal van A (Very Low Risk) tot F (Critical Risk).

In de GDI van 2020 is Nieuw-Zeeland is het enige land dat de hoogste score A behaalt op alle onderdelen met 87 van de 100 punten. Nederland behaalt een gedeelde vierde plek met 73 van de 100 punten, wat correspondeert met de letter ‘B’; laag risico op corruptie. Nederland wordt goed beoordeeld op het formele parlementaire toezicht op defensie onder andere door robuuste controlemechanismes. Daarnaast is het financieel beheer van defensie grotendeels transparant en houdt men zich nauwgezet aan de budgetteringsrichtlijnen. Echter blijven er ook substantiële risico’s bestaan.

Risico’s blijven

Het rapport benadrukt echter dat ondanks de goede score over het geheel aanzienlijke risico’s blijven bestaan. Vooral het gebrek aan veiligheidsmaatregelen tegen corruptie in Nederlandse defensieoperaties, specifiek in het buitenland. Nederland is regelmatig betrokken bij Navo-, VN- en EU-vredesmissies in het buitenland, waarvan vele zich afspelen in landen die laag scoren op de Corruption Perception Index (CPI), met Irak, Syrië, Afghanistan en Mali als voorbeelden. Corruptie draagt in veel landen niet alleen bij aan geweld, maar is ook een factor in destabilisatie met meer conflict tot gevolg. Het is daarom essentieel dat vanaf het begin van een missie corruptiebestrijding wordt meegenomen, zodat niet door de Nederlandse deelname een corrupt systeem in stand wordt gehouden. Transparency International Nederland onderstreept dat door corruptieoverwegingen te integreren in de missies het risico verkleind kan worden. Daarom moet er specifiek beleid komen waarin het risico van corruptie in het ondermijnen van internationale vredesmissies opgenomen wordt.

Gezien de hoge waarde van de contracten die defensie sluit, is het extra belangrijk om waakzaam te blijven voor corruptie. Nederland schiet tekort wat betreft de transparantie en inzichtelijkheid van de defensie-aanbestedingen, en hierdoor scoort Nederland een C op dit gebied. Zonder transparantie en effectief toezicht is er risico dat grote defensiebedrijven het besluitvormingsproces beïnvloeden. Dit komt onder andere door het gebrek aan audits van geheime missies, en zeer gelimiteerde toegang tot informatie over aanbestedingen voor de Eerste en Tweede Kamer.

Het creëren van een veilige meldcultuur om misstanden aan te kaarten en robuuste klokkenluidersbescherming worden in de GDI ook genoemd als verbeterpunt voor Nederland. Hierin wil Transparency International Nederland het belang van een correcte Nederlandse implementatie van de EU-klokkenluidersrichtlijn benadrukken, omdat dit ook voor de defensiesector een cruciale verbetering voor de meldcultuur en klokkenluidersbescherming zou betekenen.

Als laatste ziet TI-NL risico’s voor het parlementair toezicht. In het rapport wordt aangekaart dat defensie een ondergewaardeerd thema is. De Tweede Kamer heeft robuuste formele autoriteit om defensie te controleren, maar dit schiet in de praktijk soms tekort. Zo zitten parlementariërs in meerdere commissies en dit beperkt de tijd die zij kunnen besteden aan defensie, een beperking die leidt tot gebrekkige dossierkennis. Om de complexe vraagstukken rondom defensie adequaat te kunnen controleren is meer expertise nodig. Dit gebrek aan tijd en expertise maakt dat partijdige politieke overwegingen de boventoon voeren ten nadele van de kwaliteit van besluitvorming, constateert het rapport.

Rol van de overheid is essentieel

Ondanks de hoge notering op de wereldwijde ranglijst is het belangrijk dat Nederland de aanbevelingen overneemt. Uit de Global Corruption Barometer blijkt dat 42% van de Nederlanders gelooft dat wij bestuurd worden door een gesloten elite die enkel privébelangen behartigt. Daarom is het van belang om de specifieke aanknopingspunten die de GDI biedt aan te grijpen om vertrouwen te herstellen en transparant bestuur te realiseren. De roep om een nieuwe bestuurscultuur in Den Haag raakt ook aan de defensiesector.

Overheden spelen een cruciale rol in het voorkomen van verspilling van publiek geld, misbruik van macht en corruptie op het gebied van defensie. De GDI vormt een kader van good practice waarmee verantwoordelijk en transparant beheer van defensie verder verbeterd kan worden. Met name de aanbeveling voor Nederland op het gebied van robuustere klokkenluidersbescherming voor het personeel is belangrijk voor een sterke krijgsmacht. Zonder een veilige meldcultuur zullen belangrijke misstanden niet naar buiten komen, wat mensenlevens kan kosten.