Amsterdam, 9 mei 2017 – In geen land ter wereld bestaan zo veel stichtingen en andere Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI’s) als in Nederland. Dat brengt een bijzondere verantwoordelijkheid met zich om misbruik van deze rechtsvorm tegen te gaan. Nederland schiet hierin tekort, zo blijkt uit onderzoek van NRC. Ondanks het grote aantal ANBI’s en signalen van misbruik heeft de belastingdienst maar 40 mensen in dienst die erop toe moeten zien dat de inmiddels aangescherpte regels juist worden toegepast.
Nederland telt een totaal van 43.000 ANBI’s, waaronder verenigingen en stichtingen die zich voor goede doelen inzetten. Transparency International Nederland is daar één van. Wie aan goede doelen geeft, geniet een fors belastingvoordeel. Zo zijn giften aftrekbaar en hoeft bij schenkingen geen erfbelasting te worden betaald.
Om van deze voordelen gebruik te mogen maken, moet een instelling de zogenoemde ANBI status hebben en aan de daaraan verbonden regels voldoen. Mede vanwege deze gunstige belastingconstructies is Nederland aantrekkelijk voor liefdadigheidsorganisaties. Volgens een door de NRC aangehaald onderzoek van het Amerikaanse Hudson Institute heeft Nederland het meest liberale vestigingsklimaat, de ruimste fiscale voorzieningen en de geringste controle op ANBI’s.
Misbruik ANBI’s steeds meer in de publiciteit
Er zijn de afgelopen jaren diverse voorbeelden van misbruik van ANBI’s in de media geweest. Zo is bijvoorbeeld stichting Hippo Mundo Charity haar ANBI status kwijtgeraakt nadat de belastingdienst had geconstateerd dat de stichting die status had misbruikt om belasting te ontwijken. Hippo Mundo is verbonden aan de in opspraak gekomen sektarische geloofsgemeenschap ‘Noorse Broeders‘. Ook is begin dit jaar bekend geworden dat de belastingdienst een aantal islamitische organisaties ervan verdenkt fraude te hebben gepleegd en hun ANBI status te hebben misbruikt. In het oosten van het land heeft de politie vorig jaar vier natuur- en milieustichtingen met ANBI status aangepakt nadat een bank ongebruikelijke transacties had gemeld. De aan elkaar verbonden stichtingen worden ervan verdacht met donaties te hebben gesjoemeld.
Om dergelijk misbruik te voorkomen zijn strenge regels en efficiënte controle nodig. Dat is op dit moment echter maar gedeeltelijk het geval. De voorwaarden waar een Nederlandse ANBI aan moet voldoen om de status met alle daaraan verbonden voordelen te krijgen en behouden zijn de afgelopen jaren weliswaar aangescherpt. Inmiddels moet een ANBI bijvoorbeeld tot 90 procent van haar geld aan het algemeen nut besteden. Dat was een aantal jaar geleden nog 50 procent, en tot 2008 waren er überhaupt amper regels op ANBI’s van toepassing. Het risico op misbruik blijft echter groot. Volgens NRC heeft de belastingdienst dit in een eigen onderzoek vorig jaar erkend. Het onderzoek dat naar de Tweede Kamer werd gestuurd stelde vast dat er geen sluitende controle is op stichtingen en verenigingen met ANBI status.
ANBI’s aantrekkelijk om belastingvoordelen
De onderzoeken van de belastingdienst en van het Hudson Institute waren voor NRC aanleiding om de Nederlandse situatie grondig onder de loep te nemen. Het resultaat is een kritisch verslag van de stand van zaken wat betreft misbruik-risico’s in Nederland. De krant beschrijft vier zaken die de belastingdienst de afgelopen jaren is gestart omdat er oneigenlijk gebruik werd gemaakt van de ANBI status van stichtingen. De voorbeelden laten zien dat mogelijk misbruik niet per se van complexe, internationale aard hoeft te zijn. Vaak is de aantrekkelijke forse aftrekpost inkomstenbelasting de reden voor het opzetten van een dergelijke constructie, en tegelijkertijd het voornaamste misbruik-risico.
Relatief weinig controle in internationale vergelijking
Meer regels vergen ook meer toezicht. Het onderzoek van NRC laat zien dat de Nederlandse belastingdienst maar 40 fulltime werknemers in dienst heeft die controle op ANBI’s uitoefenen. De pakkans bij misbruik is daarom relatief klein, hetgeen een verleidende invloed op kwaadwillenden heeft. Volgens één van de door de krant geraadpleegde experts is het een bewuste keuze om het controleteam klein te houden.
Dat is in andere landen anders. In het Verenigd Koninkrijk zijn er in totaal 400 mensen in dienst die de Engelse tegenhanger van de ANBI controleren. Daarnaast werken de Engelse collega’s met een geautomatiseerd en transparant webportaal voor alle goede doelen. Dit terwijl de Nederlandse ambtenaren zelf moeten controleren of aan de ANBI voorwaarden wordt voldaan. Dat is volgens de expert tijdsintensief en weinig doelgericht.
Naast strengere regels en meer en efficiënter toezicht zou de overheid ook moeten investeren in betere voorlichting, om te voorkomen dat kwaadwillenden zich achter onwetendheid verschuilen. In de toekomst moet het voor iedereen die de ANBI status wil verwerven duidelijk zijn wat de eisen zijn en dat misbruik niet onopgemerkt zal blijven en gesanctioneerd zal worden.