Amsterdam, 19 december 2018 – Twee klokkenluiders hebben melding gedaan vanwege vermeende misstanden bij het Huis voor Klokkenluiders. Het gaat om een melding over het algemeen functioneren van het Huis en een melding over de benoemingsprocedure van de huidige voorzitter, Wilbert Tomesen. De minister van Binnenlandse Zaken schrijft aan de Kamer dat er een onderzoek wordt gestart naar de mogelijke misstanden bij het Huis.
Minister Ollongren noemt het van groot belang dat klokkenluiders vermoedens van misstanden kunnen melden. Echter, nu het over het Huis voor Klokkenluiders zelf gaat, kunnen melders niet terecht bij de organisatie die daarvoor is opgericht, schrijft de minister. Daarom heeft Ollongren eerst juridisch advies ingewonnen bij de Landsadvocaat om een passende procedure te vinden.
Het ministerie van Binnenlandse Zaken zou de meldingen al op 17 september hebben ontvangen en geeft aan dat er na ontvangst op verzoek van de melders verschillende gesprekken zijn gevoerd om de melding compleet en helder te krijgen. “In het belang van het onderzoek en om benadeling van alle betrokkenen te voorkomen, kan ik op dit moment geen nadere mededelingen doen over de inhoud van de meldingen”, aldus de minister.
Wie gaat het onderzoek doen?
De Nationale Ombudsman zal de melding over het functioneren van het Huis gaan onderzoeken. Een onafhankelijke commissie van wetenschappers vanuit relevante disciplines zal melding over de benoemingsprocedure van de voorzitter onder de loep worden nemen. Deze commissie moet nog worden opgericht en de leden hiervoor zullen volgens de minister op korte termijn worden geworven.
Het Huis laat in een verklaring weten volledige medewerking te zullen verlenen aan de onderzoeken. “Als er één organisatie is die het waardeert dat er bij een vermoeden van een misstand daarvan melding wordt gedaan, is het wel het Huis voor Klokkenluiders. Alleen na een melding kan door onderzoek duidelijk worden of er inderdaad sprake is van een misstand. En zo ja, hoe die kan worden weggenomen”, staat in de verklaring.
Het Huis staat al langer op instorten
Het Huis voor Klokkenluiders is bedoeld werknemers te beschermen die denken dat er sprake is van een misstand binnen de organisatie waar ze werken of hebben gewerkt. Zo geeft het advies aan mensen die in hun werk te maken hebben met (een vermoeden van) een misstand én het kan na meldingen over mogelijke misstanden onderzoek (laten) doen. Het Huis voor Klokkenluiders is een zelfstandig bestuursorgaan (zbo). De instelling valt wel onder verantwoordelijkheid van het ministerie, maar zou ook ver van het ministerie af moeten staan om de onafhankelijkheid te waarborgen.
Het Huis zal gedurende het onderzoek naar de mogelijke misstanden gewoon door te gaan met het werk. Het is overigens niet de eerste keer dat het functioneren van het Huis onder vuur ligt. Precies een jaar geleden stapte het voltallige bestuur van het Huis voor Klokkenluiders, dat melders van misstanden op het werk moet beschermen, op vanwege een kritisch onderzoeksrapport. Twee maanden daarvoor stapte de toenmalige voorzitter Paul Loven al op vanwege een bestuurscrisis. Uit het rapport bleek onder meer dat honderden klokkenluiders tevergeefs aanklopten. Ook werd het gros van de meldingen op juridische gronden afgewezen. De strikt juridische benadering van klokkenluidersproblematiek zorgde voor een tweestrijd binnen het Huis. De afdeling advies en de afdeling onderzoek zijn daarbij lijnrecht tegenover elkaar komen te staan.
Al geruime tijd vraagt Transparency International Nederland (TI-NL) aandacht voor het ontbreken van effectieve klokkenluidersbescherming in ons land. Tweeënhalf jaar na de opening van het Huis voor Klokkenluiders heeft het nog geen enkel onderzoek naar een misstand afgerond. TI-NL vindt dan ook dat het Huis een keuze moet maken en de bescherming van klokkenluiders centraal moet stellen. Het Huis zou zich volgens TI-NL alleen op advies aan klokkenluiders moeten richten en meldingen van misstanden zoveel mogelijk moeten doorverwijzen naar bevoegde onderzoeksinstanties, zoals de politie en toezichthouders.
Evaluatie van de Wet Huis voor Klokkenluiders
TI-NL beveelt het Ministerie van Binnenlandse Zaken aan de fundering van het Huis – de Wet Huis voor Klokkenluiders – zo snel mogelijk te (doen) evalueren. Hierbij moeten inhoudelijke experts en belangenorganisaties op het terrein van integriteit, klokkenluidersbescherming én de regulering daarvan in de gelegenheid worden gesteld hun visie te geven. De consultatie tijdens de totstandkoming van de wet is niet optimaal geweest, wat deels heeft bijgedragen aan de valse start van het Huis.
Het is goed dat de wet en het Huis er zijn. Daarmee worden transparantie en integriteit in Nederland bevorderd, een doelstelling waar TI-NL zich voor inzet. Maar Nederland verdient een wet en een Huis die doen wat zij beloven: het daadwerkelijk beschermen en adviseren van moedige melders van misstanden én het adequaat en voortvarend aanpakken van die misstanden.