Amsterdam, 15 mei 2025 – In een spraakmakende uitspraak heeft het Europees Hof van Justitie gisteren het besluit van de Europese Commissie om geen inzage te geven in sms-verkeer tussen Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en Pfizer-topman Albert Bourla ongeldig verklaard. Deze zaak, inmiddels bekend als Pfizergate, draait om de transparantie van besluitvorming binnen de EU tijdens de coronapandemie.
Commissie ontkende bestaan sms-verkeer
Journalist Matina Stevis van de New York Times vroeg in 2021 toegang tot tekstberichten die von der Leyen uitwisselde met de CEO van Pfizer. Volgens de Commissie bestonden deze berichten niet. De New York Times wist echter overtuigend bewijs te leveren dat er wél berichten zijn uitgewisseld. Het Hof concludeerde daarom dat de Commissie onvoldoende had aangetoond dat de berichten niet in haar bezit zijn.
De Commissie mag volgens het Hof niet volstaan met een simpele ontkenning, maar moet een geloofwaardige en controleerbare onderbouwing geven. Er heerst bovendien onduidelijkheid over de mogelijke verwijdering van de berichten en over de status van de gebruikte telefoon.
Sms-berichten zijn officiële documenten
Een belangrijk juridisch punt in de uitspraak is dat ook sms- en chatberichten onder de EU-transparantieregels vallen. Dit betekent dat dergelijke communicatie, mits relevant voor het beleid, net als e-mails en memo’s moet worden gearchiveerd en openbaar gemaakt bij verzoek.
Het Hof vindt het onaanvaardbaar dat de Commissie geen plausibele uitleg gaf waarom deze berichten over de aankoop van coronavaccins geen belangrijke beleidsinformatie zouden bevatten. Dit versterkt de indruk van gebrekkige openheid in een periode waarin juist maximale transparantie cruciaal was.
Kritiek op Von der Leyen en Commissie
De uitspraak leidde tot scherpe reacties. Volgens Transparency International EU (TI-EU) gaat deze zaak niet alleen over transparantie, maar over het herstellen van institutionele verantwoordelijkheid binnen de EU. TI-EU wijst erop dat de Commissie eerder al interne regels instelde die toegang tot documenten juist bemoeilijkten.
Hoogleraar Europees recht Alberto Alemanno noemt de uitspraak een “zware aanklacht” tegen Von der Leyens leiderschapsstijl. Hij verwijt haar amateurisme en gebrek aan verantwoordingsplicht. De Commissie heeft namelijk tot op heden geen details verstrekt over de inhoud, de timing of de verslaglegging van deze informele onderhandelingen.
Politieke en juridische gevolgen
Hoewel het Hof geen sancties oplegt aan Von der Leyen persoonlijk, moet de Commissie het verzoek om inzage nu opnieuw beoordelen. Een andere optie is in beroep gaan tegen de uitspraak. De Commissie laat weten de uitspraak zorgvuldig te bestuderen.
Europarlementariër García Hermida-van der Walle (D66) noemde de uitspraak “een schot in de roos voor transparantie.” In haar woorden: “Zo’n crisis is precies het moment waarop je integriteit en openheid ertoe doet, om mensen mee te krijgen in je besluiten. Dat maakt deze uitspraak fundamenteel.”
De uitspraak heeft belangrijke gevolgen. Digitale communicatie van politici – inclusief sms’jes en chatberichten – moet voortaan worden bewaard en beschikbaar zijn voor publieke controle.
Politici kunnen niet zelf bepalen welke berichten belangrijk zijn
Directeur van Transparency International Nederland, Lousewies van der Laan, reageerde woensdagmiddag op de uitspraak van het Europees Hof bij BNR Nieuwsradio. Van der Laan stelde dat transparantie over deze berichten zeer belangrijk is voor de controlerende rol van het Europees Parlement, journalisten en ngo’s. ‘Transparantie is geen doel op zich. Het doel is dat wij controle houden op de macht. Men moet er op kunnen rekenen dat besluiten worden genomen in het algemeen belang.’
Volgens Van der Laan is het ook niet aan politici zelf om te bepalen welke berichten zij wel of niet mogen verwijderen. Politici kunnen niet inschatten welke berichten nog belangrijk kunnen zijn in toekomstige onderzoeken. In Nederland hebben we dit ook gezien toen in 2022 bleek dat oud-premier Rutte jarenlang sms’jes verwijderde van zijn Nokia en daarmee de Archiefwet overtrad.
Wil jij TI-NL ondersteunen in haar strijd voor klokkenluidersbescherming, politieke integriteit en een samenleving vrij van corruptie? Word dan lid, of steun ons via een donatie:
