Op 5 december 2006 schreef de commissie Klokkenluiders een brief aan de formateur om aandacht te vragen voor de bescherming van klokkenluiders.
—————————
Aan: De Informateur en de Fractievoorzitters van de Tweede Kamer
Cc: Justitiespecialisten Tweede Kamer, Voorzitters Vereniging Nederlandse Gemeenten en Interprovinciaal Overleg, Raad van State.
Van: Transparency International Nederland (TI-NL)
Rotterdam, 5 december 2006
Dames en heren,
Een integere overheid is van niet te overschatten waarde; er wordt dan ook en met name sinds “Ien Dales” met verschillende middelen aan gewerkt om het overheidshandelen transparanter te maken en de inhoudelijke integriteit en het vertrouwen daarin te vergroten. U allen draagt het belang van integriteit en van vertrouwen in de overheid zelf ook regelmatig uit.
Inbreuken op de integriteit van het overheidshandelen komen in veel gevallen aan het licht door een interne melding of door het doorspelen van informatie aan de pers. Degene die die melding doet, heet in de wandeling en in de officiële stukken een klokkenluider. Maar al te vaak loopt het slecht met haar of hem af, waarbij verlies van baan of positie frequent voorkomt.
Transparency International (TI) is een begin jaren 90 opgerichte organisatie die internationaal corruptie analyseert en bestrijdt. De Nederlandse afdeling (TI-NL) heeft een werkgroep klokkenluiders in het leven geroepen, omdat het belang van het melden voor de handhaving van integriteit groot wordt geacht en de huidige regelgeving en de handhaving daarvan kennelijk verre van afdoende blijken te zijn. De realiteit van het klokkenluiden is voor iedereen zichtbaar en ontmoedigt degene die een misstand heeft waargenomen om die ook te melden.
De eerste doelstelling van de TI-NL klokkenluiderscommissie is een bijdrage te leveren aan bewustzijn bij zowel de overheid, het bedrijfsleven en de samenleving als geheel, van het belang van een effectieve bescherming van de klokkenluider. Deze bescherming ontbeert hij of zij op dit moment in de praktijk. In effectieve regelingen dient overigens ook aan andere partijen bescherming te worden gegeven tegen malafide klokkenluiders.
Dit kan in onze mening door middel van:
- Bescherming van de juridische positie van de klokkenluiders;
- Vergroten van de maatschappelijke en institutionele waardering van klokkenluiders;
- Het creëren van draagvlak en procedures binnen de overheid en het bedrijfsleven om daadwerkelijk te leren van klokkenluiders.
Dit vereist belangrijke stappen naar erkenning van de positieve bijdrage van de klokkenluider voor overheidsorganisaties en de samenleving.
In onze definitie is een klokkenluider een persoon die niet direct bij zijn of haar leidinggevende/meerdere in de hiërarchie een redelijk vermoeden van een misstand durft en/of kan melden, zodat hij of zij zich genoodzaakt ziet deze misstand ergens anders binnen of buiten de organisatie te melden. Bij een misstand gaat om een onregelmatigheid van welke aard dan ook. Een misstand zet de loyaliteit onder druk en veroorzaakt een belangenconflict tussen de persoon en de meerdere/leidinggevende.
Klokkenluiders mogen echter geen persoonlijk gewin hebben bij het klokkenluiden, maar dienen het belang van de organisatie of de maatschappij als geheel op het oog te hebben.
Elke thans bestaande klokkenluidersregeling beschermt de klokkenluider tegen ontslag, maar in de praktijk is het resultaat doorgaans hetzelfde: de klokkenluider wordt uitgestoten en moet vertrekken. Vaak krijgt zij of hij ook elders binnen de overheid geen kans meer. Bestaande formele regels zijn kennelijk niet genoeg om het gewenste effect van een effectieve bescherming te bereiken. Sommige regels werken zelfs het melden tegen, zoals een verplichting om altijd eerst intern te melden zonder dat de procedure voorziet in een externe meldingsmogelijkheid. Zo begrijpen wij dat de huidige standaardregeling voor Gemeenten wordt geëvalueerd en mogelijk op dit punt wordt aangepast. Dat lijkt ons een stap in de goede richting, maar nog niet afdoende.
Zowel voor de centrale overheid als voor de lagere overheden is een cultuurverandering vereist. Cruciaal daarbij is dat de klokkenluider binnen de organisatie juist gewaardeerd zou moeten worden, omdat die de organisatie de gelegenheid geeft om zichzelf te reinigen en dus beter en effectiever de burger tegemoet te treden.
Het gaat overigens niet alleen om de overheid, maar van groot belang is dat de overheid in zijn eigen uitvoering een voorbeeld is hoe met klokkenluiders om te gaan. In de maar al te bekende gevallen is dat bepaald niet gebeurd, ondanks de steun die zij van politiek en van delen van de overheid ontvingen. Helaas zijn dit dan nog slechts de gevallen die politieke en persaandacht hebben gekregen.
De komende maanden gaat uw aller aandacht uit naar de formatie van een nieuw Kabinet en de opstelling van een programma voor de komende kabinetsperiode. Wij verzoeken u dringend daarbij afspraken te maken over deze materie. U allen zou in de praktijk kunnen demonstreren dat het u ernst is met de integriteit van de overheid en met uw waardering van de oprechte klokkenluider.
Vanzelfsprekend zijn wij gaarne bereid onze gedachten nader met u te bespreken. Wij blijven u volgen.
Met vriendelijke groeten,
Transparency International Nederland