Amsterdam, 3 januari 2017 – Uit een inventarisatie van Het Financieele Dagblad (FD) blijkt dat het Openbaar Ministerie in 2017 ten minste drie strafzaken bij de rechter zal aanbrengen die te maken hebben met de bitcoin. De handel in en het betalen met bitcoins is op zich legaal. Vanwege een gebrek aan regulering en toezicht wordt de digitale valuta echter veelvuldig gebruikt als betaalmiddel in het criminele circuit. Ook het witwassen van bitcoins naar contanten blijkt een groot probleem te zijn.
Bitcoin – wat is dat eigenlijk?
De bitcoin is populairder en meer waard dan ooit. In 2016 steeg de waarde van de digitale valuta met 128% naar het tot op heden in euro gemeten hoogste punt sinds de lancering in 2009. Bitcoin is een vorm van elektronisch, digitaal geld – een virtuele munteenheid. Elke bitcoin, elke munt dus, bestaat in de vorm van een digitale code. Een eigenaar van bitcoins bewaart deze volledig digitaal en betalingen verlopen via de elektronische weg van en naar bitcoin-adressen van betaler en ontvanger.
Net zoals met andere valuta wordt de bitcoin ook gebruikt om mee te speculeren, maar het is uitgevonden als modern betaalmiddel. Het vooruitstrevende aan de bitcoin is dat het systeem volledig is gebaseerd op peer-to-peertechnologie tussen gebruikers. Er komt geen overheid of toezichthouder aan te pas en er is geen centrale administratie, hetgeen het bijvoorbeeld voor overheden onmogelijk maakt om de koers of de waarde van de bitcoin te beïnvloeden.
Misbruik van bitcoin: dark web, cashers en mixers
Niet pas sinds recente onderzoeken van de fiscale opsporingsdienst FIOD is echter ook bekend dat de bitcoin vaak als betaalmiddel in het globale criminele circuit wordt ingezet. Volgens Europol vinden 40% van alle online betalingen tussen criminelen in bitcoins plaats. Het meest bekende criminele forum waar bitcoins als betaalmiddel worden gebruikt is het zogeheten ‘Dark Web’. Deze ondergrondse versie van het internet is niet via de gewone zoekmachines toegankelijk en dient vaak als een digitale marktplaats voor de handel in drugs, wapens en informatie, zoals creditcardgegevens en gehackte emails. Betalen en handelen met bitcoins in het dark web is op zich legaal. Het aanschaffen van illegale drugs, verboden wapens en andere producten uit de criminele ondergrond door middel van bitcoins is dat uiteraard niet – net zoals het witwassen van de opbrengsten in de vorm van bitcoins uit zulke illegale handel, door deze bitcoins om te wisselen naar contanten.
Het laatste gebeurt via zogeheten bitcoincashers. Zij kopen bitcoins van handelaren die deze mogelijk hebben verkregen door te handelen in illegale goederen waarbij bitcoins als betaalmiddel werd gebruikt. De marge van de bitcoincashers komt vervolgens voort uit de volgende stap. Zij verkopen dezelfde bitcoins op legale bitcoinplatforms. Daar krijgen zij voor deze bitcoins van zogenaamde exchange-kantoren het equivalent in euro of een andere valuta. Deze opbrengsten worden aansluitend na ontvangst op de bankrekening contant opgenomen. Volgens een persbericht van het OM van januari 2016 gaat het hierbij om vele miljoenen euro.
Ook wordt vaak genoemd dat betalingen in bitcoins anoniem zouden geschieden en dat de digitale munt juist daarom zo populair zou zijn onder criminelen. Dit klopt echter maar gedeeltelijk. Door zogeheten blok-ketting, waarin informatie wordt opgeslagen over de bitcoin-accounts die bij een transactie betrokken zijn, is de identiteit van koper en verkoper achteraf vaak eenvoudig te achterhalen. Wie toch anoniem wil blijven kan echter gebruik maken van een simpele oplossing: bitcoinmixers. Deze tools, die ook gemakkelijk via Google en andere zoekmachines te vinden zijn, is een soort digitale grabbelton waar verschillende eigenaren hun bitcoins ingooien en daar vervolgens willekeurige ‘schone’ bitcoins voor terug krijgen. Een vermenging van mogelijk uit criminele activiteiten afkomstige bitcoins dus. Hierdoor gaat de oorsprong van de bitcoin verloren en wint de nieuwe eigenaar aan anonimiteit – een doorn in het oog van FIOD en OM.
Gebrek aan regulering en toezicht bitcoin
De opsporingsdiensten en handhavers zijn zich er bovendien van bewust dat het gebrek aan toezicht en regulering van de bitcoins bij het recherchewerk niet helpt. Het elektronisch geld is immers een globaal systeem zonder centrale administratie of bank en zonder centraal of nationaal toezicht. De handel in bitcoins is niet gereguleerd en staat niet onder toezicht van de in Nederland aangewezen financiële toezichthouders AFM en DNB. Het OM en de FIOD tonen zich desondanks strijdvaardig: ‘Het onderzoek heeft […] aangetoond dat het Dark Web geen anonimiteit garandeert en dat FIOD ook hier het recherchewerk kan doen.’ Om het hen makkelijker te maken pleiten de opsporingsdiensten ervoor om de criminele handel in bitcoins en het gebruik van bitcoinmixers op te nemen in de lijst van witwasindicatoren. Met hulp van deze indicatoren mogen rechercheurs een onderzoek tegen mogelijke verdachten beginnen zonder dat er een redelijk vermoeden van schuld hoeft te worden aangetoond.
Het valt nog te bezien hoe succesvol de vervolgingen daadwerkelijk zullen zijn. De eerste van de drie strafzaken die het OM in 2017 voor de rechter zal brengen begint volgens het FD op 6 februari.