Amsterdam 16 februari 2017 – In de nasleep van de Panama Papers is het belang van transparantie nogmaals duidelijk geworden, maar helaas lijkt het openbaar maken van witwas gegevens in de praktijk nog niet aan de orde. Het internationale secretariaat van Transparency International (TI-S) publiceerde woensdag 15 Februari een rapport over de mate van openbaarheid van de gegevens van witwaspraktijken. Uit het rapport blijkt dat de geanalyseerde landen, waaronder Nederland, veel witwas gegevens (nog) niet openbaar maken. En dit terwijl deze openbaarheid juist essentieel is voor een effectieve aanpak tegen witwaspraktijken en corruptie.

Gebrek vertrouwen financiële markt

Het vertrouwen in de financiële markt heeft de afgelopen jaren flink wat klappen gehad door onder andere de financiële crisis, de Panama Papers en grote corruptieschandalen. Ook banken hebben een rol gespeeld in deze problematische ontwikkelingen. Zo blijkt uit een analyse van Global Witness dat van 200 grote corruptiezaken zeker 140 banken betrokken waren bij de behandeling van een totaal van ten minste 56 miljard dollar in corrupte opbrengsten. Om meer inzicht te krijgen in zulke internationale witwaspraktijken, eerder in te kunnen grijpen en het vertrouwen van de maatschappij in de financiële sector te herstellen, is een hogere mate van publieke controle nodig zoals blijkt uit het verschenen rapport van TI-S.

Publieke controle ontbreekt door gebrek aan openbaarmaking

In het rapport van TI-S zijn twaalf landen geanalyseerd op basis van de mate van openbaarmaking van 20 witwasindicatoren, opgedeeld in vijf gebieden. Namelijk: internationale samenwerking, anti-witwas toezicht, juridische entiteiten en constructies, financiële inlichtingen en anti-witwas regulering. Deze indicatoren zijn gebaseerd op de 40 anti-witwas normen van de FATF, die wereldwijd worden gezien als de minimumstandaard voor een effectief anti-witwas systeem. Uit het onderzoek blijkt dat slechts één derde van de anti-witwasindicatoren openbaar en up to date is (zie tabel hieronder). Daarnaast is opvallend dat de meeste informatie die wel publiekelijk wordt gemaakt, afkomstig is van rapporten van slechts twee instanties (FIU en FATF). Volgens het rapport van TI-S belemmert dit gebrek aan openbaarheid de nodige publieke controle.

Waarom is publieke controle belangrijk?

En deze publieke controle is hard nodig voor het monitoren van de effectiviteit van het anti-witwasbeleid van de overheid. Zonder informatie kan namelijk niet worden vastgesteld hoe effectief het toezicht momenteel is en komen mogelijke verbeterpunten moeilijk aan het licht. Door het gebrek aan informatie wordt het lastig voor burgers, de media en maatschappelijke organisaties om inzicht te krijgen in de aanpak van witwaspraktijken. Het onafhankelijk monitoren van de effectiviteit van toezicht op witwassen door de media en de maatschappij wordt hierdoor dus bemoeilijkt. Door meer openbaarmaking zou het mogelijk zijn voor het grotere publiek (zoals de media,ngo’s  en internationale organisaties) om de vooruitgang te monitoren en mogelijke verbeterpunten te identificeren. Daarnaast zou de informatie gebruikt kunnen worden om druk uit te oefenen op autoriteiten en bedrijven om hun anti-witwasbeleid te verbeteren.

Hoe zit het met de situatie in Nederland?

Het belang van de openbaarmaking van gegevens omtrent anti-witwas inspanningen geldt ook voor Nederland. De Nederlandse financiële sector speelt namelijk een grote rol in internationale financiële geldstromen en is daarom kwetsbaar voor witwaspraktijken. Dit komt voornamelijk omdat er 12,000 speciale financiële instellingen in Nederland bestaan. Deze instellingen worden door buitenlandse bedrijven gebruikt om jaarlijks zo’n 4,000 biljoen euro door Nederland te laten stromen. 91 van de 100 grootste multinationals gebruiken deze Nederlandse instellingen ook. Toch is het niveau van openbaarheid in Nederland laag en vaak niet up to date.

Ook in Nederland komen de witwas statistieken voort uit slechts twee bronnen: het jaarlijkse rapport van de FIU, waar lang niet alle statistieken in worden weergeven, en FATF evaluaties, die onregelmatig worden uitgegeven. In oktober 2015 heeft Nederland voor het eerst een evaluatie over de effectiviteit van het Nederlandse anti-witwasbeleid gepubliceerd. In dit rapport, gebaseerd op gegevens van 2010-2013, werd onder meer geconstateerd dat niet alle noodzakelijke gegevens beschikbaar waren en dat er in de toekomst betere indicatoren voor verschillende processen moeten worden vastgesteld.

Grotere mate openbaarheid nodig

Volgens het rapport van TI-S zou een jaarlijkse publicatie van de antiwitwas gegevens door financiële toezichthouders op basis van de FATF indicatoren bijdragen aan het verbeteren van de openbaarheid van landen. Daarbij zou deze jaarlijkse verplichting moeten worden vastgesteld als standaard aanbeveling van internationale organen zoals de FATF. Tot slot zouden de jaarlijkse rapporten van de FIUs meer informatie moeten bevatten. Deze toename van openbaarheid en informatie zou een goede stap zijn om het vertrouwen in de financiële sector te herstellen en witwassen tegen te gaan.