Amsterdam, 26 juli 2018 – In deze maanden worden er weer grote aantallen naar Nederland gebracht: souvenirs. Memento’s aan die mooie vakantie in Frankrijk, Duitsland of verder weg. Vooral voor souvenirs uit meer exotische bestemmingen zijn strakke richtlijnen met betrekking tot natuurlijke producten, kunstvoorwerpen en gesteentes. Niet alleen kunnen deze souvenirs bijdragen aan het afbreken van natuurlijk en historisch erfgoed van het land of regio waar ze vandaan komen, ook kan het corrupte handelsstromen in de hand spelen. Een recent voorbeeld is de ivoorhandel.
Voor het verhandelen van ivoor van na 1947 moet het voorzien zijn van certificering vanuit het Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES). Burgerbeweging Avaaz deed in samenwerking met de Universiteit van Oxford onderzoek naar 100 stukken ivoor zonder certificering, waaronder 18 items uit Nederland. Op basis van koolstofdatering werd de leeftijd van het ivoor bepaald. Van de Nederlandse stukken bleek slechts 4 van de 18 items van voor 1947 te dateren. Uit de gehele steekproef bleek 75% recenter dan 1947 te zijn. Het gros van het onderzochte ivoor werd dus illegaal verhandeld.
De handel in ivoor is ook vandaag de dag nog een groot probleem. Op papier zijn er vorderingen in de aanpak van illegale ivoorhandel gemaakt. China, tot recentelijk de voornaamste importeur van ivoor, maakte vanaf 1 januari 2018 verdere importen illegaal. Desalniettemin lijkt de handel in ivoor niet te zijn afgenomen.
Ivoorhandel en corruptie
De ivoorban in China lijkt het probleem voornamelijk te hebben verlegd naar de directe buurlanden in Zuid-Oost Azie. Myanmar, Vietnam en Laos zijn de nieuwe afzetmarkten voor Afrikaanse stropers en hun tussenhandelaren. Verschillende journalisten en bronnen laten zien dat wereldwijde corruptie een grote rol speelt in het in stand houden van deze industrie. Handelaren in Laos verkopen ivoor onder de toonbank, voornamelijk aan Chinese toeristen. Ambtenaren en politie worden buiten de deur gehouden door het betalen van steekpenningen.
Het Afrikaanse ivoor verkocht in Laos komt via Vietnam het land binnen. Berichtgeving van CNN over de invloed van de Chinese ban laat zien dat de handel in ivoor onverminderd door gaat. In landen als Mozambique, de Centraal Africaanse Republiek en de Democratische Republiek Congo wordt op grote schaal gestroopt. De bescherming van nationale parken tegen de activiteiten van stropers is vaak een kwestie van leven op dood – niet alleen voor de dieren, maar ook voor de rangers die de parken beveiligen tegen stropers. Politieke instabiliteit, corruptie en omkoping maken de efficiënte bestrijding van stropers bijna onmogelijk. De problematiek lijkt erg op die van bloeddiamanten – in beiden gevallen zorgen de corrupte winning ervan voor veel onrust en instabiliteit.
De link tussen ivoor en corruptie is sterk. Ivoorhandel betreft enkele van de meer corrupte landen in de wereld: Laos staat op de 135e plek, Mozambique, de CAR en DRC op de 153, 156 en 161 plaats respectievelijk. Het resultaat is schrijnend: het WNF rapporteert over een dramatische daling in het aantal wilde olifanten in grote delen van Africa als gevolg van de Aziatische ivoorhandel.
EU: mazen wet ivoorhandel
Het Afrikaanse ivoor komt echter niet alleen op de Zuidoost Aziatische markt terecht. De ophef over corruptie en certificering komen in een tijd dat de Europese Commissie zich aan het heroriënteren is op het Europese standpunt over ivoorhandel. In zomer 2016 spraken de EU-lidstaten nog over het mogelijk beperkt toestaan van de import van gecertificeerd CITES bewerkt ivoor – een totaalverbod was nog niet haalbaar. Een jaar later sprak de Commissie zich sterker uit in een aantal richtsnoeren betreffende de verdere beperking van de handel in onbewerkt nieuw ivoor. Verwerkt ivoor van voor 1947 kan nog wel verhandeld worden. In principe is de handel van ivoor in de EU dus niet illegaal. Enkel ivoor van na 1989 mag niet verhandeld worden. Voor ivoor uit de jaren 1947 tot en met 1989 is certificatie verplicht. Het Europese besluit tegen een algeheel verbod leidde toendertijd tot onbegrip. Andere partijen als het WNF waren minder negatief – de focus op de bestrijding van de corruptie die industrie draaiend houdt was belangrijker.
Het gebruik van specifieke periodes speelt fraude echter in de hand, zo laten de bevindingen van Avaaz en de Universiteit van Oxford zien. Veel van het aangeboden ivoor werd als oud (voor 1947) ivoor aangeboden. Certificatie ontbrak veelal. Slechts een op de vier artikelen bleek dit ook echt te zijn. Ook werden producten aangetroffen met ivoor van na 1989 – hierbij staat het min of meer vast dat het om gestroopte olifanten gaat. Om ivoor te kopen in Nederland hoeft men dan ook niet ver te kijken – een snelle zoektocht op Marktplaats.nl geeft tientallen hits. Vaak wordt er een snelle vermelding gemaakt dat het hier zeker antiek ivoor betreft. Taxatierapporten of certificering ontbreken echter vaak, dit terwijl deze wel noodzakelijk zijn. De kleine steekproef van Aavaz lijkt te laten zien dat deze datering vaak niet klopt – 14 van de stukken die zij kochten, kwamen van Marktplaats. Transparantie in de ivoorhandel lijkt dus ver te zoeken. Koopt u ivoor, zorg er dan dus voor dat het is voorzien van de benodigde CITES certificering.