Amsterdam, 6 augustus 2018 – ‘Een mogelijk keerpunt in de strijd tegen corruptie’, zo opende de NOS het artikel over het grootschalige Argentijnse smeergeldschandaal dat onlangs aan het licht kwam. Sinds 1 augustus staan de media van het Zuid-Amerikaanse land vol met artikelen en analysestukken over de nieuwe affaire. De bron: een achttal schriftjes met een minutieuze en zeer gedetailleerde documentatie van steekpenningen betaald tussen 2003 en 2015.
Argentijnse onderzoekjournalistiek brengt steekpenningen aan het licht
De auteur van de boekjes is Oscar Centeno, de voormalig prive-chauffeur voor Roberto Barratta. Barratta werkte op zijn beurt als secretaris en rechterhand van Julio de Vido, de Argentijnse minister voor Federale Planning en Publieke Inversteringen (Planificación Federal, Inversión Pública y Servicios) tijdens deze periode. Alle drie de heren zijn, naast verschillende andere topambtenaren en directieleden, opgepakt.
De boekjes bevatten een schat aan informatie over steekpenningen betaald door private ondernemingen om aanbestedingsprojecten te winnen. In totaal zou het gaan om een bedrag van 160 million dollar. De aantekeningen zijn zeer gedetailleerd. Centeno hield niet alleen de dag en tijd bij, maar ook de hoogte van bedragen, namen, adressen en zelfs, waar mogelijk, het gewicht van de tassen. De boekjes vormden de basis voor een grootschalig onderzoek door journalist Diego Cabot van de Argentijnse krant La Nacion. Cabot had in januari al de documentatie in handen gekregen maar kon pas recentelijk zijn onderzoek afronden. Vorige week werden zijn eerste resultaten gepubliceerd in de krant en werden gedeeld met de Argentijnse politie, waarna de arrestaties plaatsvonden.
Macri vs Kichner
Het aantreden van de centrum-rechtse Mauricio Macri in 2015 vormde in vele opzichten een ommezwaai voor het land. Niet alleen economische hervormingen werden doorgevoerd, ook werden anti-corruptiemaatregelen getroffen. Net zoals andere landen in de regio heeft Argentinië namelijk jaar op jaar een relatief lage CPI-notering – corruptie is een groot probleem in de samenleving. Hervormingen van de huidige regering om dit tegen te gaan zijn onder andere aanname van lobbywetgeving in 2017 en het invoeren van een spijtoptantenregeling voor de melding van corrupte praktijken.
Veel maatregelen zijn een reactie op het eerdere bestuur van Nestor (president van 2003 – 2007) en Cristina Fernandez de Kirchner (president van 2007 – 2015) en hun politiek van Kirchnerismo – een links-populistische stroming binnen de Argentijnse politiek. Niet lang na het aftreden van Fernandez de Kirchner werd ook haar naam aan corruptie gelinkt. Eind 2016 werd ze in staat van verdenking gesteld voor het onrechtmatig toekennen van overheidscontracten – een poging van de nieuwe president om haar zwart te maken, in haar optiek. Als zittend parlementslid was zij echter immuun voor eventuele vervolging – enkel een meerderheidsstem in parlement kan dit recht opheffen – waardoor de zaak niet voor een rechter kwam. De nieuwe onthullingen liggen echter in lijn van de eerdere aantijgingen. Ook hier zijn er immers sprake van vermeende steekpenningen rondom aanbestedingen vanuit de overheid.
Een Argentijnse Lava Jata?
Het onderzoek wordt al de Argentijnse Operation Car Wash (Lava Jato) genoemd. De link met de bekende Braziliaanse zaak is niet enkel omdat het hier om een groot corruptieschandaal in een Zuid-Amerikaans land betreft, er zijn opvallende paralellen. Zo lijken de Argentijnse onthullingen tot op de hoogste politieke niveaus van Argentinië betrekking te hebben. Ook in Argentinië lijken de steekpenningen voornamelijk vanuit de bouw- en energiesectoren te komen. Er duikt dan ook een bekende speler op in de Argentijnse onthullingen: het Braziliaanse Odebrecht. Het bedrijf speelde een centrale rol in het Braziliaanse omkoopschandaal. Verdere inzage in de financieel constructies van het bedrijf om de betaling van steekpenningen te faciliteren kwamen aan het licht met de publicatie van de Panama Papers. De Argentijnse documentatie die nu beschikbaar is gekomen lijkt nu ook nieuwe inzichten in de inmenging van het bedrijf in Argentinië te geven. De regeringen van Brazilie en Argentinie hebben dan ook recent afgesproken onderzoeksresultaten te delen om de onderste steen hier boven te krijgen
In Brazilië leidde Operação Lava Jato eerder dit jaar tot de veroordeling van voormalig president Luiz Inácio Lula da Silva en in 2016 tot het aftreden van president Rousseff. Cristina Fenandez de Kirchner geniet momenteel nog van de immuniteit die met haar positie komt. Het parlement heeft echter al wel toestemming gegeven voor een huiszoeking bij Fernandez de Kirchner. De vraag is echter in hoe lang haar immuniteit na de nieuwe onthullingen, getuigenissen en politieke druk zal standhouden.