Dos Santos

Troonrede 2021: TI heeft concrete oplossingen om de rechtstaat te versterken

Bart VolleberghAlgemeen

Amsterdam, 27 september 2021 – Op Prinsjesdag opende koning Willem-Alexander het nieuwe werkjaar van het parlement met het uitspreken van de Troonrede. In de Grote Kerk in Den Haag sprak De koning over het belang van een sterke rechtstaat en rechtszekerheid, en het herstellen van het vertrouwen in de overheid. Transparency International Nederland doet vier aanbevelingen voor een transparante, integere overheid waarmee het vertrouwen in de politiek hersteld kan worden.

Op de vooravond van Prinsjesdag publiceerde onderzoeksbureau Ipsos de resultaten van de enquête over het vertrouwen van Nederlanders in de politiek. Dit vertrouwen is het afgelopen jaar zodanig gekelderd dat zes op de tien Nederlanders weinig of heel weinig vertrouwen in de landelijke politiek hebben. Het gebrekkige beleid van de woningmarkt, de toeslagenaffaire en de stroeve formatie worden geïdentificeerd als thema’s die tot de afbreuk van het vertrouwen hebben geleid.

Ook koning Willem-Alexander liet deze ontwikkeling niet onopgemerkt in zijn Troonrede, en hij pleitte dat de regering de hand in eigen boezem moest steken in het gesprek over rechtsstaat en rechtszekerheid. Het antwoord op de vraag hoe het vertrouwen in de overheid en politiek hersteld moest worden, was één van “een langere adem en meer aandacht voor de uitvoerbaarheid van beleid”, aldus koning Willem-Alexander.

Waar de koning de vinger op de zere plek legt, ontbreekt het de politiek aan concrete oplossingen die het vertrouwen kunnen herstellen. TI-NL ziet concrete aanknopingspunten om met de rechtsstaat te versterken. Zo pleitte TI-NL al in haar brief aan de informateur voor politieke integriteit, een open overheid, en urgentie bij de aanpak van witwassen en buitenlandse omkoping.

Politieke integriteit binnen de rechtstaat

Na alle integriteitskwesties van het afgelopen jaar is het tijd voor het volgende kabinet om hier spoedig het tij te keren. Politieke integriteit omvat tenminste de volgende punten: integriteit van politici op alle niveaus, een effectief lobbyregister, aanpak van de “draaideur” en transparante partijfinanciering. Samen creëren deze facetten een level playing field waarin de burger inzicht heeft in het handelen van de overheid. Met de Gemeenteraadsverkiezingen van 2022 in het vooruitzicht, is het essentieel dat het bewustzijn over corruptierisico’s wordt vergroot.

Open Overheid

Een dienstbare overheid, is een open overheid. Dit betekent dat de overheid op alle niveaus transparantie biedt in het politieke proces. Een kritisch voorbeeld is de manier waarop Wob-verzoeken momenteel behandeld worden  – overheidsregisters ontbreken, verzoeken worden na maanden pas vertraagd behandeld, en zwartgelakte dossiers worden naar de aanvrager toegestuurd. Hierin zou Nederland een voorbeeld kunnen nemen aan Zweden, waar een fundamenteel andere houding bestaat ten opzichte van overheidsgegevens en Wob-verzoeken in dagen ingewilligd worden. In Nederland zouden, zoals in Zweden, de meeste gegevens openbaar moeten zijn, tenzij de staatsveiligheid in het geding is. Een transparant politiek proces is essentieel voor het terugwinnen van het vertrouwen.

Klokkenluidersbescherming

Een veilige meldcultuur is essentieel om fraude, corruptie, onveiligheid en andere misstanden aan het licht te brengen. Niet alleen binnen de Nederlandse rechtstaat, maar ook in de privésector is dit van belang. De EU heeft een baanbrekende richtlijn aangenomen om klokkenluiders in heel Europa te beschermen. Dit is voor Nederland dé uitgelezen kans om de bestaande hiaten en tekortkomingen in de Wet Huis voor klokkenluiders te repareren.

Echter, de vorige regering heeft helaas gekozen voor een minimale implementatie van de EU-klokkenluidersrichtlijn waarbij niet alleen de bestaande problemen niet worden opgelost, maar waarbij nieuwe en onnodige rechtsonzekerheid wordt gecreëerd. Gebrek aan rechtszekerheid en duidelijkheid ondermijnen het vertrouwen in de wet en zullen het melden van misstanden niet bevorderen maar juist (verder) ontmoedigen.  Daarom is een veilige meldcultuur en klokkenluidersbescherming waarmee integriteitskwesties aan het licht gebracht en voorkomen kunnen worden goed voor het vertrouwen in de overheid.

Transparante Geldstromen

De Nederlandse rechtstaat staat onder druk door de macht van de georganiseerde misdaad. Koning Willem-Alexander noemde de moord op Peter R. de Vries als nieuw dieptepunt. Uit het jaarlijkse rapport van Europol blijkt dat corruptie en misbruik van legale bedrijfsstructuren de zware en georganiseerde criminaliteit in Europa kenmerken. Concreet betekent een en ander ook versterking van de huidige regelgeving rondom het UBO-register. Echte openbaarheid en toegankelijkheid van het UBO-register – wie zit er werkelijk achter een bedrijf? – is belangrijk om Nederland af te helpen van zijn hardnekkige en kwalijke reputatie als belastingparadijs. Hierdoor nemen we criminelen de wind uit de zeilen. TI-NL verzoekt de regering nationaal maar ook in internationaal verband aan de slag te gaan en de UBO-regels te stroomlijnen in Europees verband volgens de internationaal hoogst beschikbare norm.  

Samen zullen politieke integriteit, een open overheid, klokkenluidersbescherming en transparante geldstromen een politieke cultuur creëren waarin burgers vertrouwen herwinnen in de overheid.