Amsterdam, 2 januari 2018 (door Hugo Gilden) – Het betalen van smeergeld is in India lange tijd een alledaags verschijnsel geweest. Hieruit is een schaduweconomie ontstaan waarin geld circuleert dat voor de autoriteiten niet goed te traceren is. Om dit fenomeen de kop in te drukken heeft minister president Narendra Modi in 2016 een groot deel van de Indiase Roepie biljetten ongeldig verklaard.
De ernst van het Indiaas corruptieprobleem wordt goed geïllustreerd door het gegeven dat India op Transparency International’s Corruption Perceptions Index een score deelt met het notoire China. India heeft een algemene bribery rate van 69% en als men toegang wil verkrijgen tot overheidsdiensten zoals onderwijs en gezondheidszorg, zal het in pakweg 59% van de gevallen gebruik moeten maken van omkoping. Uit dit onethische fenomeen is een gigantische schaduweconomie ontstaan, waarin geld circuleert dat voor de autoriteiten moeilijk te traceren is en waar bovendien geen belasting over wordt betaald.
Data van onderzoeksbureau PEW toont dan ook aan dat corruptie als een groot probleem wordt gezien door de Indiase bevolking. Na zijn aantreden als minister president in 2014 kondigde Narendra Modi aan zich strijdbaar op te gaan stellen tegen de epidemische corruptie in het land. In november 2016 werd hier een gewaagde stap in gezet, toen Modi een cash ban doorvoerde waarin een groot deel van de Indiase bankbiljetten ongeldig werd verklaard.
De cash ban van november 206 in India
Met het doorvoeren van Modi’s cash ban werden alle biljetten ter waarde van 500 en 1.000 Indiase Roepie (grofweg 7 en 10 Euro) ongeldig verklaard. Door deze ingreep werd 86% van de Roepie biljetten uit de economie gehaald. Men kreeg tot het einde van 2016 om de biljetten in de wisselen bij een lokale bank, hetgeen tot een ware stormloop en de nodige chaotische taferelen leidde. Voorstanders zagen in de cash ban een goed middel om het belasting ontwijkende gedrag van rijke Indiërs tegen te werken. Bij het retourneren van verdacht grote hoeveelheden van de verbannen biljetten werd de betreffende persoon namelijk onderzocht door de belastingdienst.
Shell companies en buitenlandse investeerders in India
Verdachte stortingen waren er veel. In de maanden na de cash ban kwamen de Indiase autoriteiten een groot aantal shell companies (lege vennootschappen) op het spoor, die middels verhullende constructies de identiteit van eigenaar(s) en investeerders weten te verbergen en wereldwijd een faciliterende rol spelen in belastingontwijking. 1 miljard dollar aan dergelijke stortingen is onderzocht en van 200.000 lege vennootschappen (dit aantal groeit nog altijd) is de licentie ontnomen en de bankrekening gesloten. Het ontmantelen van deze lege vennootschappen dient een positief signaal af te geven naar potentiële buitenlandse investeerders. Het moet echter vermeld worden dat meerdere van deze vennootschappen met succes in protest zijn gegaan tegen hun ontmanteling.
Hoe succesvol is de cash ban tot nu toe?
Modi’s aanpak van corruptie lijkt de nodige mankementen te hebben en is niet gespaard gebleven van kritiek. Zo lijkt omkoping niet te zijn verdreven, maar is smeergeld simpelweg vervangen door gifts. Daarnaast wisten veel rijke Indiërs, de voornaamste doelgroep van de cash ban, middels verschillende witwasconstructies onder de radar van de belastingdienst te blijven. Zij zouden via persoonlijke netwerken en gespecialiseerde tussenpersonen hun geld door minder welvarende mensen naar de banken hebben laten brengen. Ook het voorschieten van salarissen zou een veelvoorkomende praktijk zijn geweest. Middels dergelijke constructies is maar liefst 99% van de ongeldig verklaarde Roepie biljetten ingeleverd.
Deze 99% was een hoger percentage dan werd ingecalculeerd en dit lijkt negatieve gevolgen te hebben gehad voor de groeicijfers van de Indiase economie. De centrale bank moest in korte tijd erg veel geld printen – er werden nieuwe biljetten ontworpen ter vervanging van de ongeldig verklaarde 500 en 1.000 Indiase Roepie biljetten – en maakte hierin hoge kosten. Als gevolg hiervan keerde de centrale bank minder dividend uit aan de overheid. Anderzijds hebben banken profijt van het feit dat er na de cash ban veel nieuwe rekeningen werden geopend en er veel geld het financiële systeem in is gestroomd.
Hoewel de eerder aangehaalde enquête van onderzoeksbureau PEW uitwijst dat het gros van de Indiase bevolking tevreden is over Modi’s aanpak van corruptie, is de cash ban aan de nodige kritiek onderhevig. De lange(re) termijn gevolgen van het project zullen doen blijken of Modi zijn belofte om corruptie te verminderen waar kan maken en vermoedelijk een belangrijke rol spelen in de parlementsverkiezingen van 2019.