De Amsterdam, 29 juli 2021 – Afgelopen juni vond bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (VN) een speciale zitting plaats over corruptie, UNGASS 2021. Ferd Grapperhaus, minister van Justitie en Veiligheid, sprak hier de VN-landen toe. Hij benadrukte dat Nederland vastbesloten is om zijn verantwoordelijkheid te nemen in de strijd tegen corruptie. Transparency International Nederland (TI-NL) ziet een aantal belangrijke verbeterpunten voor het anti-corruptiebeleid.

De speciale zitting was het gevolg van van een resolutie die de Algemene Vergadering eind 2018 aannam. Met deze resolutie besloot de vergadering tot het organiseren van een speciale zitting over corruptie in 2021. De zitting moest gericht zijn op de uitdagingen en maatregelen ter voorkoming en bestrijding van corruptie en ter versterking van de internationale samenwerking. Ook werd bij het aannemen van de resolutie in 2018 besloten dat tijdens de bijzondere zitting in 2021 een beknopte en politieke, actiegerichte verklaring zou worden aangenomen.

Grensoverschrijdend fenomeen

De speciale zitting was een belangrijke bijeenkomst in navolging van het verdrag van de Verenigde Naties tegen corruptie (UNCAC) uit 2003. Dit verdrag was het eerste juridisch bindende mondiale instrument ter bestrijding van corruptie. Helaas is de toetsing op corruptie van verschillende landen vertraagd of tot stilstand gekomen door de coronapandemie. Dat terwijl de toetsing op corruptie juist nu zo belangrijk is. De pandemie wordt immers bestreden met grote geldbedragen.

In april van dit jaar schreven 96 organisaties, waaronder TI-NL, een brief naar alle VN-landen naar aanleiding van de aankomende speciale zitting. In de brief werd het belang van het bestrijden van corruptie op transnationaal niveau benadrukt. Bij de zitting, van 2 tot 4 juni, sprak minister Grapperhaus de VN toe over de schade die corruptie teweegbrengt aan samenlevingen. Ook benadrukte de minister dat Nederland niet is gevrijwaard van corruptie en dat het fenomeen grensoverschrijdend is. Verder zei hij in zijn speech dat Nederland vastbesloten is om verantwoordelijkheid te nemen in de strijd tegen corruptie.

Minder progressief

Na de speciale zitting namen de wereldleiders, met consensus, een politieke verklaring aan over de bestrijding van corruptie: ‘The UNGASS Political Declaration’. De verklaring kwam tot stand na moeizame onderhandelingen. Transparency International vernam dat veel regeringen achter gesloten deuren een veel minder progressief standpunt innamen. Dit terwijl de landen tijdens de zitting spraken over hoe zij de strijd aangaan met corruptie en een einde willen maken aan straffeloosheid.

Misschien wel een van de grootste tekortkomingen van de politieke verklaring was dat het onderwerp straffeloosheid van grootschalige corruptie taboe was. Grootschalige corruptie – corruptie op hoog niveau –  heeft een verwoestend effect op democratieën, mensenrechten en de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen van 2030. Toch is het niet verwonderlijk dat dit probleem niet was opgenomen in de politieke verklaring: aan tafel zaten ook kleptocratieën.

De politieke verklaring had dan ook veel weg van een “diplomatiek geformuleerde verklaring”, zoals de UNCAC-coalitie het uitdrukte. Dit wereldwijde netwerk van meer dan 350 organisaties uit het maatschappelijk middenveld ziet toe op de uitvoering van UNCAC. Verschillende Transparency International Chapters maken onderdeel uit van dit netwerk.

UNGASS: Grote stappen blijven uit

De politieke verklaring van UNGASS 2021 gaat over het algemeen niet verder dan de maatregelen die al in eerdere VN-documenten waren overeengekomen. Wel zet de politieke verklaring enkele kleine stappen in de goede richting op het gebied van transparantie bij overheidsopdrachten, de bescherming van journalisten en het maatschappelijk middenveld en transparantie bij het UBO-register.

Zo was Transparency International positief verrast over de tekst in de politieke verklaring over de uiteindelijke belanghebbende van bedrijven. Hiermee zeggen de landen toe passende maatregelen te nemen om de transparantie over de uiteindelijke belanghebbende te vergroten. Ook moet ervoor gezorgd worden dat bevoegde autoriteiten toegang hebben tot adequate, betrouwbare en tijdige informatie over de uiteindelijke belanghebbende. Openbare en transparante registers dragen hieraan bij.

Volharding heeft zin

Al langer pleiten Transparency International en Transparency International Nederland voor een transparant en goed toegankelijk UBO-register. Transparantie over de uiteindelijke belanghebbende van een onderneming is cruciaal in de strijd tegen corruptie. In veel landen ondervinden autoriteiten namelijk nog steeds problemen bij het verkrijgen van toegang tot informatie over de werkelijke eigenaars van vennootschappen en andere bedrijfsvormen.

De politieke verklaring maakt eens te meer duidelijk dat aanhoudende druk van het maatschappelijk middenveld en volharding van progressieve regeringsleiders zin heeft. Dit kan ertoe leiden dat ook landen die zich terughoudend opstellen, akkoord gaan met ingrijpende hervormingen.