Amsterdam, 13 oktober 2021 (door Sabine van den Berg en Lotte Rooijendijk) – Vorige week werden de Pandora Papers gepubliceerd, een onderzoek van het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ). Uit de documenten is naar voren gekomen dat onder meer Wopke Hoekstra, demissionair minister van Financiën en Tom de Swaan, president-commissaris van ABN Amro hun geld belegden via een brievenbusfirma op de Britse Maagdeneilanden. Dit land staat bekend als belastingparadijs. Transparency International Nederland (TI-NL) ziet een aantal mogelijke oplossingen om dergelijke schandalen in de toekomst te voorkomen.

Wat Minister Hoekstra deed was niet illegaal. Ook heeft hij de aandelen vlak voordat hij minister werd verkocht. Toch is er veel ophef rond de investeringen. Het toont namelijk wél aan dat het moreel kompas ver te zoeken is. Hoekstra is als minister verantwoordelijk voor het beleid dat belastingontwijking en -ontduiking tegen moet gaan. Dat hij voor zijn ministerschap zelf heeft geïnvesteerd in een brievenbusfirma in een belastingparadijs, vinden velen dan ook omstreden. Daarnaast kan het de reputatie van Nederland schaden: een offshore constructie via de Britse Maagdeneilanden bevestigt de naam van Nederland als facilitator voor belastingontwijking.

Tijd voor actie 

Dat bewindslieden lang niet altijd varen op een moreel kompas werd vooral de laatste tijd pijnlijk duidelijk. Recent werd de minister van Infrastructuur en Waterstaat lobbyist voor de energiesector. De staatssecretaris van Binnenlandse Zaken zette zijn eigen ambtenaren in bij het afhandelen van een privékwestie over een omstreden grondaankoop. De minister van Justitie en Veiligheid lichtte de Kamer verkeerd in over de fraude van de landsadvocaat. En dat allemaal kort nadat het gehele kabinet informatie achterhield over het onrechtmatig handelen van de Belastingdienst en de Toeslagenaffaire oogluikend heeft toegestaan. De toevoeging van een minister verantwoordelijk voor de bestrijding van belastingontduiking die zelf belegt in belastingparadijzen, onderstreept de noodzaak van een strikte regulering en handhaving om misbruik van macht te voorkomen en belangenverstrengeling tegen te gaan. 

Het is bovendien niet de eerste keer dat politieke figuren gebruik maken van omstreden belastingconstructies. Eerder kwamen schandalen in de Panama Papers en de Paradise Papers al aan het licht. Dat dit nog altijd kan gebeuren, komt grotendeels door de geheimhouding van de uiteindelijke belanghebbenden van bedrijven. Het is vaak onduidelijk wie er precies schuilgaat achter een bedrijf. Alleen door de transparantie van belanghebbenden te waarborgen kan duidelijk worden of een Kamerlid of bewindspersoon, die zelf belangrijke beslissingen moet nemen op het gebied van regels voor bedrijven, belangen heeft in een bepaald bedrijf. TI-NL pleit daarom voor de volgende maatregelen ter verbetering van deze transparantie. 

Een openbaar register voor financiële belangen

Allereerst moet er een openbaar register komen waarin bewindslieden en Kamerleden hun financiële belangen registreren. De Nederlandse politiek loopt ernstig achter op andere (Europese) landen als het gaat om op het verantwoorden van de financiële belangen. Ons land werd deze zomer wederom op de vingers getikt door het Europese anti-corruptieorgaan GRECO dat het nog geen enkele van de zestien aanbevelingen om corruptie aan te pakken heeft overgenomen. Het orgaan stelt dat sinds 2019 geen voortgang is geboekt op onder meer de publicatie van de financiële belangen van personen belast met topfuncties bij de nationale overheid. Nog altijd bestaat er geen openbaar register dat informatie over de financiële belangen van onze volksvertegenwoordigers verschaft en hiermee inzichtelijk maakt of politici financieel belang hebben bij een bedrijf, in wat voor vorm dan ook. Deze registers moeten verplicht worden voor zowel Eerste en Tweede Kamerleden als bewindspersonen en voorafgaand aan de aanstelling en met regelmaat tussentijds worden bijgehouden. Het is tenslotte hun taak om in het belang van Nederland te handelen. Dubbele petten en betrokkenheid bij investeringen via brievenbusfirma’s in belastingparadijzen zouden daarbij geen rol mogen spelen.

Wereldwijde standaard voor UBO-transparantie

UBO’s zijn de uiteindelijke belanghebbenden van een juridische entiteit. De transparantie van uiteindelijke belanghebbenden draagt bij aan het opsporen van schimmige constructies die belastingontwijking maar ook corruptie, belastingontduiking en witwassen faciliteren. Omdat dit altijd een grensoverschrijdend probleem betreft, is een wereldwijde standaard op het gebied van UBO-transparantie hard nodig. Een dergelijke norm moet alle landen verplichten informatie over uiteindelijk belanghebbenden in een register op te nemen en dit register openbaar te maken.  

Een wereldwijde standaard zou bijvoorbeeld gerealiseerd kunnen worden via de Financial Action Task Force (FATF). De FATF is een internationaal orgaan dat witwassen tegengaat. Dit doen zij door middel van aanbevelingen aan lidstaten. Ondanks deze aanbevelingen zijn er nog aanzienlijke tekortkomingen in het waarborgen van de transparantie van ‘beneficial owners’ in het netwerk van FATF-landen. Eerder ondertekende TI-NL daarom het advies van Transparency International om FATF-aanbeveling 24 te herzien. In het adviesrapport wordt geadviseerd om alle landen te verplichten informatie over uiteindelijk belanghebbenden in een register op te nemen en dit register openbaar te maken. Ook moeten dezelfde rapportage- en openbaarmakingsvereisten van toepassing zijn op buitenlandse ondernemingen die investeringen doen in het desbetreffende land. Een wereldwijde implementatie van dit advies kan helpen bij het voorkomen van schandalen als onthuld in de Pandora Papers in de toekomst.