“Naast aanhoudende bestuurlijke problemen eisen integriteitsschendingen hun tol. Burgers verwachten terecht dat politici het algemeen belang dienen. Als er sprake is van (de schijn van) belangenverstrengeling dan roept dat weerstand op tegen de overheid, en dat gevoel kan ik goed begrijpen. Daarom geldt dat het handelen van politieke ambtsdragers smetteloos dient te zijn”, leest de brief van Ollongren aan de Tweede Kamer.
Screening wethouders is gefragmenteerd
Volgens Ollongren is de screening van wethouders nu te gefragmenteerd. Veel gemeenten schakelen nu bureaus in om hun wethouderskandidaten te screenen. “Veelal worden marktpartijen ingeschakeld die eigen standaarden hanteren en niet altijd beschikken over een vergunning”, stelt Ollongren. Daarom komt er nu een landelijke integriteitstoets die voor iedereen hetzelfde is.
Er zijn al langer zorgen dat criminele elementen makkelijk infiltreren in de lokale politiek. De nieuwe integriteitstoets moet onder meer voorkomen dat criminelen in de politiek infiltreren. In de toets wordt onderzocht of kandidaat-bestuurders gevoelig zijn voor corruptie en of er belangenverstrengeling in het spel is. Ook gaat ze bekijken of burgemeesters voor hun benoeming beter gescreend moeten worden.
Ollongren bekijkt daarnaast of er een scheidsrechter moeten komen die ‘aanhoudende integriteitsconflicten’ in gemeenten kan beslechten. De minister van Binnenlandse Zaken of de commissaris van de koning zou dan de macht krijgen om een wethouder via ‘een bijzondere aanwijzing’ uit zijn ambt te zetten.
Die laatste maatregel lijkt voort te komen uit een eerder conflict met de opspraak geraakte wethouder Jo Palmen in Brunssum. De burgemeester van Brunssum, de commissaris van de koning in Limburg én minister Ollongren vonden eerder dit jaar dat Palmen moest opstappen omdat hij een integriteitsrisico zou vormen. Maar de wethouder bleef uiteindelijk zitten, ook omdat niemand de macht had om hem tot een vertrek te dwingen.
Verandering Gemeentewet
Wie voor een bepaalde baan solliciteert, moet een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) overleggen. Deze kan worden aangevraagd bij de gemeente en wordt afgegeven als iemand geen strafblad heeft, of geen strafbare feiten heeft gepleegd dat relevant is voor de functie in kwestie. Kandidaten voor een wethouderspost leveren nu op vrijwillige basis een VOG. Ollongren wil de Gemeentewet veranderen zodat dat verplicht wordt.
Anders dan wethouders hoeven gemeenteraadsleden ook in de toekomst geen VOG te overleggen, leest de Kamerbrief. De minister vindt dat in strijd met het ‘grondwettelijk verankerde passief kiesrecht’. Wel wil de bewindsvrouw duidelijkere regels om belangenverstrengeling te voorkomen. Gemeenteraadsleden mogen niet meestemmen bij zaken waar ze zelf bij betrokken zijn, maar volgens Ollongren zijn de voorschriften nu vaak voor meerdere uitleg vatbaar. De minister komt met nieuwe wetgeving met duidelijkere regels om integriteitsschandalen te voorkomen.
Uit eerder onderzoek bleek dat de aandacht voor integriteit bij gemeentes nog altijd te gering is. Er wordt over het algemeen geen verantwoording afgelegd over integriteit aan de gemeenteraad, geen verantwoording in het jaarverslag en bij de meerderheid van de gemeenten is geen analyse van integriteitsrisico’s uitgevoerd.