Amsterdam, 28 januari 2019 – Vrijdag verscheen de jaarlijkse Politieke Integriteitsindex (PI-index) in de Volkskrant, die een overzicht geeft van alle politieke schandalen in het afgelopen jaar. Met twaalf integriteitsschandalen voert de VVD voor het zesde jaar op rij de lijst aan. De PVV volgt met zes affaires, de PvdA en D66 beiden met vijf.
Sinds 2013 vermeldt de PI-index alle integriteitsaffaires binnen het openbare bestuur waarbij het gaat om het overtreden van geldende morele waarden, normen en regels. De betrokken politicus moet zijn afgetreden of bestraft, formeel dan wel informeel, om in de index te worden opgenomen. Ook als een politicus de affaire heeft overleefd, kan de zaak in de index worden meegenomen, mits de feiten voldoende ernstig zijn en de integriteit in het geding is geraakt. Het is een project van hoogleraar bestuurskunde Leo Huberts (Vrije Universiteit), hoogleraar ethiek en integriteit Muel Kaptein (Rotterdam School of Management) en onderzoeksjournalist Bart de Koning.
De PI-index maakt onderscheid tussen de volgende typen integriteitsschendingen: corruptie, fraude of diefstal, dubieuze giften, onverenigbare functies, misbruik van bevoegdheden, misbruik van informatie, ongewenste omgangsvormen en bejegening (in functie), wanprestatie, verspilling en wangedrag in de privésfeer. Hieronder volgen de grootste schendingen op het gebied van corruptie en fraude.
Gebrek aan integriteit op lokaal niveau
Jan van Cranenbroek (CDA) moest in februari aftreden als wethouder en locoburgemeester van Baarle-Nassau nadat hij 300 euro aan reiskosten van familiebezoeken had gedeclareerd. Hij stond het familielid in kwestie bij als adviseur in een omgevingsprocedure. Bovendien heeft hij met het email-adres van de gemeente de belangen van zijn familielid vertegenwoordigd.
Anneke van der Veer, raadslid voor Politiek Sterk in Haarlemmermeer, werd in maart 2018 gearresteerd wegens betrokkenheid bij een fraudezaak. Modebedrijf Benetton werd door factuurfraude voor 1,2 miljoen euro opgelicht, waarvan 118.500 euro op de bankrekening van Van der Veer belandde. Ondanks pogingen haar onschuld te bewijzen, werd zij in oktober door de rechtbank veroordeeld tot het terugbetalen van de geldsom. Een jaar eerder werd zij ook al in verband gebracht met een andere internationale fraudezaak. Na vijf dagen gevangenisstraf is ze vrijgekomen, op voorwaarde dat ze meewerkt aan een strafrechtelijk onderzoek naar de fraudezaak.
Halim el Madkouri, raadslid voor de PvdA in Culemborg, werd in juni veroordeeld tot het terugbetalen van 30.000 euro, 100 uur taakstraf en een boete van 10.000 euro. De rechtszaak volgde nadat hij in 2014 werd verdacht van fraude met subsidies voor anti-jihadprojecten.
Affaires binnen de Kamers
Ook op nationaal niveau hebben een aantal affaires plaatsgevonden in 2018. De Eerste en Tweede Kamer worden formeel niet verplicht gedragsregels voor zichzelf op te stellen, wat geregeld problemen oplevert. Bovendien is de Eerste Kamer zelf verantwoordelijk voor het houden van toezicht op de interne gedragsregels. Hier is ook vanuit Europa veel kritiek op geuit door onder andere de Raad van Europa. Geschenken, zoals het appartement dat Alexander Pechtold cadeau kreeg van een Canadees diplomaat, worden niet gemeld, terwijl ontvangen chocoladerepen wel in het register staan. Ook nevenfuncties worden niet gemeld door een gebrek aan duidelijke regels en handhaving.
Anne-Wil Duthler (VVD) raakte in opspraak nadat haar adviesbureau had geadviseerd over wetgeving waar ze zelf als Eerste Kamerlid over moest stemmen. Dit tegenstrijdige belang werd niet vermeld op de lijst met nevenfuncties. Ook Liesbeth van Tongeren (GroenLinks) moest een nevenfunctie opgeven bij een bedrijf dat techniek ontwikkelt om telefoongebruik in het verkeer onmogelijk te maken. Als Kamerlid had zij dit onderwerp ook in haar portefeuille, wat duidde op belangenverstrengeling.
Marleen Barth (PvdA) moest opstappen als senator nadat zij een lagere huur probeerde te bedingen voor de ambtswoning van haar man, die tot 2017 burgemeester van Wassenaar was. Er lekte een mail uit waarin zij aan de gemeentesecretaris vroeg de huur van de kapitale burgemeesterswoning te verlagen van 1400 naar duizend euro gedurende de maanden waarin haar man nog geen nieuwe baan zou hebben.
De grootste affaire vorig jaar draaide om de afgetreden VVD-voorzitter Henry Keizer. Bij de overname van uitvaartorganisatie De Facultatieve bleek hij aan beide kanten van de onderhandelingstafel te zitten met een enorm lucratieve deal als gevolg. Samen met drie zakenpartners kocht hij het bedrijf voor iets meer dan een derde van de eigenlijke waarde. Keizer was ten tijde van de verkoop bestuursvoorzitter van De Facultatieve en hij adviseerde bij de verkoop van het bedrijf aan de koper, hijzelf dus. In maart werd bekend dat de belastingdienst Keizer een naheffing van 12 miljoen euro heeft opgelegd. Daarnaast is de FIOD samen met het Functioneel Parket van het Openbaar Ministerie een onderzoek gestart om te kijken of er aanknopingspunten zijn voor een strafrechtelijk onderzoek.
Corruption Perceptions Index en Integriteitsindex
Ondanks dat Nederland in 2017 op de achtste plek stond in de wereldwijde Corruption Perceptions Index, kan worden geconcludeerd dat er nog veel winst te behalen valt. In totaal werden over het afgelopen jaar 52 affaires gemeten, een stijging ten opzichte van de 39 zaken in 2015 en de 47 in 2016. Morgen verschijnt de Corruption Perceptions Index over 2018. Deze zal uitwijzen of het stijgende aantal affaires invloed heeft gehad op de Nederlandse plek in de corruptie-index.