Amsterdam, 31 maart 2021 – Dinsdag 6 april toont NPO2 de indrukwekkende documentaire In de ban van de bom. De documentaire vertelt het verhaal van wijlen Frits Veerman, een van de eerste klokkenluiders van Nederland.
Het verhaal van Frits Veerman begint in de jaren 70, ten tijde van de Koude Oorlog. Hij werkt op dat moment bij het Fysisch Dynamisch Onderzoeksbureau (FDO) Stork, dat bedrijven ondersteunt met nieuwe technologieën. Zo ook het Almelose bedrijf Urenco, een producent van verrijkt uranium. Dit verrijkte uranium kan worden gebruikt voor de productie nucleaire energie, maar ook voor de productie van kernwapens. Veerman ontdekt tijdens zijn werk voor Urenco dat zijn Pakistaanse collega Abdul Khan nucleaire informatie doorspeelt aan Pakistan, waardoor het land in staat is om een atoombom te ontwikkelen. Bovendien verkoopt Pakistan de informatie mogelijk door aan landen als Iran en Noord-Korea. Veerman trekt zowel bij zijn werkgever Stork, als bij Urenco en de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) – voorloper van de AIVD – aan de bel.
Maar die nemen hem dat niet in dank af. De internationale politiek en het bedrijfsleven blijken belang te hebben bij het lekken van de informatie. Veerman verliest zijn baan, krijgt regelmatig de BVD op bezoek en wordt zelfs enige tijd vastgehouden voor verhoor. Ondertussen negeert de overheid Veerman stelselmatig wanneer hij vraagt om openbaarheid van documenten die zijn onrechtmatige behandeling kunnen bevestigen. Jarenlang blijft Veerman strijd voeren om de waarheid boven tafel te krijgen. In 2020 volgt uiteindelijk enige erkenning. Het Huis voor Klokkenluiders concludeert na uitgebreid onderzoek dat Veerman door zijn voormalige werkgever is benadeeld als gevolg van zijn melding. Echter, over de rol van de overheid zegt het Huis geen uitspraken te kunnen doen. Op 23 februari 2021 overlijdt Frits Veerman onverwachts. Excuses van Urenco of de Nederlandse overheid heeft hij nooit ontvangen.
Beklemmend portret
Documentairemaker Frans Bromet volgde Frits Veerman in zijn jarenlange strijd voor erkenning en eerherstel. In de documentaire In de ban van de bom probeert Bromet het morele kompas van de eigenzinnige klokkenluider te doorgronden. Ook gaat hij na waarom Veerman zich zo lang in de zaak kon vastbijten, wat dat met hem deed en wat ten grondslag lag aan de jarenlange achterkamertjespolitiek. In de ban van de bom is een beklemmend portret over een eenling die zijn machtige meerderen ter verantwoording probeert te roepen.
Leden van Transparency International Nederland (TI-NL) kregen op 8 december 2020 al de kans om de documentaire online te bekijken, net als een interview van TI-NL-directeur Lousewies van der Laan met wijlen Frits Veerman en Frans Bromet. Dit gesprek kan hieronder worden teruggekeken. Young TI , de jongerenafdeling van TI-NL, reikte na afloop van het interview voor het eerst de Spotlight Award uit. Deze award is bedoeld voor personen die zich op bijzondere wijze hebben ingezet voor transparantie en integriteit. Als waardering voor de moed van Frits Veerman om atoomspionage aan de kaak te stellen, mocht hij het eerste exemplaar in ontvangst nemen. Een zichtbaar onder de indruk zijnde Frits Veerman nam de Spotlight Award in ontvangst, waarna hij tot alle potentiële klokkenluiders sprak:
Ik vind dat mensen bepaalde dingen niet onder het tapijt moeten schuiven, en er gewoon tegenin moeten gaan als het algemeen belang daarmee gediend is. Als er grote misstanden zijn, dan moet je daarvoor opkomen.
De zaak Veerman maakt duidelijk dat erkenning door het Huis voor Klokkenluiders niet per definitie eerherstel vanuit de werkgever betekent. Vaak maken klokkenluiders hier alleen kans op wanneer zij bereid zijn om lange, kostbare juridische procedures aan te gaan. Dat moet anders. TI-NL pleit daarom voor een betere bescherming van klokkenluiders. Ook blijft TI-NL strijden voor postuum eerherstel van Frits Veerman door zowel zijn voormalige werkgever als de Nederlandse overheid. Want wat Frits Veerman overkwam, kan niet, en mag nooit meer gebeuren.
Frans Bromet, In de ban van de bom, KRO-NCRV 2Doc, dinsdag 6 april, NPO 2, 22.35 uur