Amsterdam, 8 november 2023 – In het nieuwe rapport van Transparency International wordt de bescherming van klokkenluiders als gevolg van de EU-klokkenluidersrichtlijn in 20 EU-lidstaten onder de loep genomen. Hieruit blijkt dat 19 van de 20 landen niet voldoen aan de eisen uit die richtlijn. Ook Nederland hoort hierbij.
Het rapport laat zien dat er een gebrek is aan algemene bescherming voor klokkenluiders die corruptie melden. De bevindingen zijn zorgwekkend met 19 van de 20 beoordeelde landen, inclusief Nederland, die niet voldoen aan de EU-vereisten op ten minste één van de vier belangrijkste gebieden:
- Het recht van klokkenluiders om informatie over misstanden rechtstreeks aan de autoriteiten te melden.
- Het recht om toegang te krijgen tot rechtsmiddelen en volledige compensatie voor geleden schade.
- Het recht op gratis en gemakkelijk toegankelijk advies te krijgen.
- Sancties voor degenen die de klokkenluiderswetgeving schenden of niet naleven.
Deze landen zullen hun wetgeving moeten aanpassen aan de eisen uit de richtlijn. Doen ze dit niet, dan missen ze de kans om misstanden aan te pakken en te voorkomen, met alle gevolgen van dien én riskeren ze een infractieprocedure vanuit Brussel.
Naleving van de richtlijn
Van de 20 onderzochte landen:
- staan vier landen het klokkenluiders niet toe om misstanden rechtstreeks aan de autoriteiten te melden zonder enige
beperkingen. Dit zijn Italië, Litouwen, Portugal en Slovenië. - zijn er zeven landen waarbij de wetten ter bescherming van klokkenluiders geen volledige compensatie bieden voor de schade die klokkenluiders hebben geleden en nog eens vijf landen die niet de mogelijkheid bieden om de melder in zijn vorige functie te herstellen. Nederland zwijgt hierover in de Wet bescherming klokkenluiders en biedt via het civielrecht een magere transitievergoeding of, in ernstige gevallen een billijke vergoeding, na ontslag. Nederland voldoet hier dus niet aan de eisen uit de richtlijn.
- voorziet de wetgeving ter bescherming van klokkenluiders in acht landen niet in sancties voor alle schendingen van de
van de klokkenluidersbescherming, dat wil zeggen vergelding, juridische procedures tegen een klokkenluider, belemmering van het melden en schending van de klokkenluidersregeling. Nederland hoort hierbij. De toezegging om bestuursrechtelijke sancties in te stellen is er maar het sanctieregime moet nog uitgewerkt worden. - voorzien de klokkenluiderswetten in 19 van de 20 onderzochte landen, waaronder Nederland, in straffen voor het melden van valse informatie. In drie landen (Frankrijk, Griekenland en Hongarije) zijn die straffen zelfs aanzienlijk hoger dan de straffen voor sommige schendingen van de klokkenluidersbescherming.
- voorzien drie landen (Denemarken, Hongarije en Ierland) in hun klokkenluiderswetgeving niet in gratis en gemakkelijk toegankelijk advies aan (potentiële) klokkenluiders.
- is er geen enkel land dat heeft gekozen voor hogere normen terwijl de richtlijn deze optie specifiek bood.
Aanbevelingen
Om ervoor te zorgen dat klokkenluiders goed beschermd worden en gemakkelijker corruptie en andere misstanden kunnen melden, dringt Transparency er bij Nederland en andere EU-lidstaten op aan om:
- Hun wetgeving te herzien om deze in overeenstemming te brengen met de minimumeisen uit de EU-klokkenluidersrichtlijn.
- De gelegenheid aan te grijpen om gebieden te herzien waar hun wetgeving niet in overeenstemming is met de best practices.
- Ervoor te zorgen dat het wetgevingsproces snel en transparant verloopt en dat alle relevante belanghebbenden, waaronder het maatschappelijk middenveld, erbij worden betrokken.
Lotte Rooijendijk, projectleider bij TI-NL zei: “Klokkenluiders zijn de #1 detectiemethode voor corruptie en fraude. Zo helpen ze miljoenen euro’s aan broodnodige publieke middelen terug te vorderen die anders verloren zouden zijn gegaan. Tóch lopen ze vaak een groot persoonlijk risico met als gevolg dat het gros van de potentiële klokkenluiders uiteindelijk besluit geen melding te doen. Het beschermen van klokkenluiders tegen oneerlijke behandeling, stelt mensen in staat ook daadwerkelijk op te staan tegen misstanden. Hierdoor neemt de kans aanzienlijk toe dat die misstanden worden aangepakt. Daar heeft iedereen baat bij.”