Amsterdam, 25 juli 2018 – Onderzoeksjournalist Bart de Koning publiceerde deze maand zijn boek ‘Vriendjespolitiek: Fraude en corruptie in Nederland’. Voor het online platform ‘Follow the Money’ dompelde hij zich onder in de wereld van de Nederlandse fraude, met dit intrigerende boek als resultaat.
Fraude, corruptie en vriendjespolitiek. Lange tijd was de algemene tendens dat dergelijke zaken niet of nauwelijks voorkomen in Nederland. Tegenwoordig lijkt deze aanname steeds minder stellig verdedigd te kunnen worden, en dat is niet zonder reden. Denk bijvoorbeeld aan de daling van Nederland op de Corruptie Index van 2017. Daarnaast kwam corruptie in Nederland recentelijk met regelmaat aan bod. Enkele voorbeelden: de veroordeling van oud-wethouder Jos van Rey, omkoping door auto-importeur PON en de fraude bij de bouw van een nieuw gebouw van accountancy-reus KPMG. Mede door de onderzoeksjournalistiek neemt de bewustwording van de aanwezigheid van dergelijke zaken in de Nederlandse samenleving toe. Het boek van de Koning is hiervan een goed voorbeeld.
Vriendjespolitiek
Bart de Koning, auteur ‘Vriendjespolitiek: Fraude en corruptie in Nederland’
Desalniettemin staat Nederland (nog) niet bekend als een corrupt land, noch als (rechts)staat waarbij fraude een regulier onderdeel is van de dagelijkse gang van zaken. Kijkende naar de gemiddelde dag van de Nederlandse burger is dit niet vreemd. Voor toegang tot bijvoorbeeld de gezondheidszorg zijn immers geen steekpenningen noodzakelijk. De dagelijkse samenleving lijkt relatief vrij van corruptie. Dit beeld lijkt haaks te staan op de talloze voorbeelden van Haagse vriendjespolitiek, corruptie en fraude in Nederland. Volgens Bart de Koning heeft dat onder andere te maken met het gebrek aan transparantie of zelfs het ontkennen van de problematiek. In dit kader haalt de Koning in een voorpublicatie van zijn boek politiek wetenschapper Koen Koch aan.
“En als er toch een schandaal opduikt, dan hebben we een typische Nederlandse aanpak om ‘de illusie van de onkreukbaarheid van het openbaar bestuur en dus ons zelfrespect in stand te houden.’ We bouwen een dubbele verdedigingswal, volgens Koch. Eerst ontkennen we het schandaal, dan komt er ‘de tussenfase van een meestal langdurig onderzoek’ en dan de conclusie dat er eigenlijk niet zo veel aan de hand is. Koch schreef deze woorden twintig jaar geleden op en ze zijn nog steeds actueel, zo blijkt keer op keer.”
De Koning gaat onder meer in op de kwestie ‘Nederland als belastingparadijs’. Honderden Nederlanders schuiven creatief met inkomsten waardoor ze op een wel zeer aangename wijze hun jaarlijkse belasting indienen. Wederom heeft de (internationale) onderzoeksjournalistiek bij de bekendmaking hiervan – bijvoorbeeld middels de Panama Papers – een grote rol gespeeld.
Nederland een belastingparadijs? Den Haag heeft die suggestie altijd verontwaardigd van de hand gewezen
De Koning: verkeerde focus in de bestrijding fraude en corruptie
Een ander thema waar De Koning op inspeelt is de huidige focus van fraudebestrijding. In handhaving lijkt veel nadruk te liggen op kleine, individuele gevallen van fraude zoals bijstandsfraude. Enkele recente voorbeelden schetsen het beeld van mogelijke buitenproportionele middelen om deze fraude te bewijzen: GPS-trackers, verborgen camera’s en de inzet van observatieposten.
Hoewel de bestrijding van deze vorm van fraude belangrijk is, geeft De Koning in een interview met HP de Tijd dat dit anders kan. De focus op bijstandsfraude vindt plaats terwijl andere vormen van grootschalige fraude minder aandacht krijgen. Bij de ‘zware jongens’ wordt vooral gewerkt aan symptoombestrijding zoals het in beslag nemen van dure auto’s. Dit terwijl miljoenen aan fraudeinkomsten onbekend blijven.
De Koning pleit voor de inzet van honderden extra financiele rechercheurs voor de aanpak van deze ‘zware jongens’. Deze oproep legt de vinger op een zere plek in de Nederlandse corruptie- en fraude-bestrijding: onderbezetting bij opsporingsinstanties.. De oproep van de auteur vindt plaats in hetzelfde jaar als de noodkreet van De Politiebond, waarin onderbezetting van de recherche als kritiek probleem wordt aangevoerd. In 2016 berichtte TI-NL ook al over een soortgelijke situatie bij de Rotterdamse Haven, wat bijdroeg aan verschillende corruptieschandelen in en rond de haven.