Amsterdam, 7 september 2018 – Uit een gelekt voorstel van het Zuid-Afrikaanse staatsenergiebedrijf Eskom, berucht om zijn corruptie, blijkt dat het bedrijf de komende drie jaar een prijsstijging van maar liefst 15 procent wil doorvoeren op elektriciteit. Corrupte leiders, waaronder inmiddels afgetreden president Jacob Zuma, stopten het elektriciteitsbedrijf vol met schulden waardoor de elektriciteit in Zuid-Afrika nu fors duurder wordt.
De toekomst van Eskom hangt al tijden aan een zijden draadje. Onder oud-president Zuma, afgetreden vanwege corruptie, speelde het bedrijf een belangrijke rol in het systeem van state capture, waarbij de zakenfamilie Gupta via haar banden met de oud-president lucratieve overheidsaanbestedingen kreeg toegespeeld. Het staatsenergiebedrijf levert 90% van alle stroom in Zuid-Afrika en noteerde over vorig jaar een verlies van omgerekend 135 miljoen euro. De totale schuld van Eskom bedraagt bijna 23 miljard euro. De opbrengsten van de prijsstijging moeten de schulden van het elektriciteitsbedrijf vereffenen.
State capture
Na de openbaarmaking van een onderzoeksrapport over de nauwe banden tussen Zuma en de Gupta-familie, van de voormalig ombudsvrouw in Zuid-Afrika, stapte het eerste kopstuk, de voormalig directeur van Eskom, in het schandaal per 1 januari 2017 op. Het onderzoeksrapport bevat aanwijzingen dat sprake was van systematische frauduleuze controle over overheidsinstellingen en oud-president Zuma en de Gupta’s in samenspraak politieke posities en topfuncties bij (semi-)overheidsinstanties uitdeelden aan getrouwen. Dit verschijnsel in Zuid-Afrika wordt state capture genoemd.
Het rapport wekt de indruk dat de oud-directeur van Eskom zijn positie gebruikte in een poging om gronstoffenconglomeraat Glencore te dwingen een Zuid-Afrikaanse kolenmijn te verkopen aan een bedrijf van de familie Gupta. Ook Glencore ligt al langer onder vuur vanwege haar mijnbouwactiviteiten in Congo, Nigeria en Venezuela en wordt in minstens twee onderzoeken die verband houden met mogelijke corruptie en witwaspraktijken onder de loep genomen.
Consument gedupeerd door corruptie
Zuid-Afrika kampt al jaren met economische problemen. De overheidsschulden zijn hoog opgelopen, de werkloosheid bedraagt volgens de officiële, vaak conservatieve cijfers 27 procent en de economie van het land groeide vorig jaar met slechts 1,3 procent, na een recessie daarvoor. Voor economisch herstel in Zuid-Afrika is duurdere stroom problematisch. Volgens econoom Mark Schüssler betekent een prijsverhoging van 15 procent over drie jaar dat de binnenlandse inflatie met een procent zal stijgen, waardoor de toch al magere koopkracht van de Zuid-Afrikanen nog verder zal slinken.
Elektriciteit is een voorwaarde voor een goede gezondheidszorg en voor goed onderwijs. Het helpt in de strijd tegen ongelijkheid van mannen en vrouwen en bij armoedebestrijding. Het draagt bij aan de groei van de werkgelegenheid. Niet voor niets hebben de Verenigde Naties van de belofte om voor 2030 iedereen op de wereld toegang te geven tot elektriciteit een van de duurzame ontwikkelingsdoelen (SDGs) gemaakt. De VN beschouwen die toegang tot energie zelfs als een voorwaarde voor veel van de overige SDGs. Hetzelfde geldt voor corruptiebestrijding, een doelstelling opgenomen in SDG#16: bevordering van vrede, rechtvaardigheid en sterke instituties. Met het accepteren van deze doelstelling wordt voor het eerst over de hele wereld ingezien dat corruptie niet een op zichzelf staand probleem is, maar dat corruptiebestrijding een middel kan zijn om ook andere wereldproblemen aan te pakken zoals armoede, klimaatverandering en milieuvervuiling, geweld en oorlogen.
Wereldwijd hebben meer dan één miljard mensen geen toegang tot elektriciteit. Zij zijn afhankelijk van het verbranden van kerosine, houtskool en in sommige gevallen zelfs mest. Dat is zowel kostbaar als slecht voor het milieu en de gezondheid. Volgens de Wereldbank had in 2016 84,2% van de Zuid-Afrikaanse bevolking toegang tot elektriciteit. Dat was in 2014 nog 86%. Ter vergelijking: in Nederland heeft 100% van de bevolking al tientallen jaren toegang tot elektriciteit waar in Zuid Afrika 15,8%, ofwel 8,5 miljoen mensen zonder stroom zitten. Met de stijging van de elektriciteitsprijzen bij het staatsenergiebedrijf zal dit percentage in de komende jaren naar verwachting alleen maar afnemen.