Amsterdam, 31 januari 2019 – De Eerste Kamer gaat een gedragscode opstellen voor haar leden. De gedragscode ziet op nevenactiviteiten van senatoren, over hun omgang met lobbyisten en over het aannemen van giften. Ook krijgen nieuwe parlementariërs voortaan een integriteitstraining en moeten de nevenfuncties en geschenken in een openbaar register worden opgenomen. Maar wie gaat die nieuwe regels en dat register eigenlijk handhaven?
De maatregelen zijn een reactie op kritiek die de Eerste Kamer al langer hoort vanuit verschillende hoeken. Zo dringt de Groep van Staten tegen Corruptie (GRECO) vanwege een te groot risico op belangenverstrengeling al vijf jaar aan op strengere regels en meer transparantie. Pas vorig jaar, toen Follow the Money een databank lanceerde waaruit blijkt dat de 75 senatoren bij elkaar 439 bijbanen hebben, kwam de discussie binnen de Eerste Kamer zelf op gang.
Dubbele petten
Bijna alle Eerste Kamerleden hebben een aantal maatschappelijke functies naast hun allemaal hebben ze een aantal maatschappelijke functies naast hun werk als parlementariër. Maar er zijn ook senatoren die een bedrijf hebben, in een raad van commissarissen zitten of voorzitter zijn van een vereniging. Dat een dergelijke dubbele pet problematisch kan zijn, bleek bij Kamerlid Anne-Wil Duthler (VVD) die in opspraak raakte nadat haar adviesbureau had geadviseerd over wetgeving waar ze zelf als Eerste Kamerlid over moest stemmen. Dit tegenstrijdige belang werd niet vermeld op de lijst met nevenfuncties. Ook Liesbeth van Tongeren (GroenLinks) moest een nevenfunctie opgeven bij een bedrijf dat techniek ontwikkelt om telefoongebruik in het verkeer onmogelijk te maken. Als Kamerlid had zij dit onderwerp ook in haar portefeuille, wat duidde op belangenverstrengeling.
Uitdaging om overeenstemming te krijgen
Deze week werd in een debat duidelijk dat alle partijen in de Eerste Kamer, behalve de PVV, zijn vóór het instellen van een algemene gedragscode. Die overeenstemming gold overigens niet voor individuele Eerste Kamerleden. Zo heeft Annemarie Jorritsma (VVD-fractieleider) helemaal geen behoefte aan regels over de omgang met lobbyisten. Volgens haar “kan er eigenlijk nooit genoeg gelobbyd worden”, omdat een parlementariër volgens haar zoveel mogelijk opvattingen uit de samenleving kennen, “zolang het maar niet ontaardt in omkoping of onder druk zetten.” CDA-fractieleider Elco Brinkman vindt de kritiek op dubbele petten van Kamerleden maar overdreven. Volgens hem is het integriteitsprobleem bij de Eerste Kamer klein: “We moeten niet met een mitrailleur vol wantrouwen schieten op een groep goedwillende personen die de democratie willen dienen.” Het zal een uitdaging worden om tot een regeling te komen waar alle Kamerleden zich in kunnen vinden.
De hamvraag hier is: wie gaat de nieuwe regels en het register van nevenactiviteiten en giften handhaven? Transparency International Nederland pleit net zoals GRECO voor een onafhankelijke, externe toezichthouder die de regels handhaaft, de registers controleert en sancties instelt bij overtreding van de gedragscode. Echter is de senaat het hier nog lang niet over eens. Sommige Eerste Kamerleden vinden dat ze zelf wel toezicht kunnen houden op mogelijke integriteitsschendingen zoals belangenverstrengeling en een externe toezichthouder niet nodig is. De slager keurt vooralsnog liever haar eigen vlees.