Amsterdam, 4 maart 2020 – Het presidium van de Tweede Kamer wil een college instellen dat toezicht houdt op de integriteit van Kamerleden. Bij vermoedens van belangenverstrengeling of andere integriteitsschendingen, kan iedereen – politicus of burger – een melding doen bij dat nieuwe orgaan.
Dit werd vorige maand voorgesteld door Khadija Arib, de voorzitter van het presidium van de Tweede Kamer, in een brief aan de Kamer. Volgens Arib is een dergelijk college belangrijk en noodzakelijk omdat integriteitsschendingen het gezag en de waardigheid van het parlement kunnen schaden. Daarnaast wordt “in de samenleving [steeds] kritischer gekeken naar het optreden van Kamerleden”, schrijft de voorzitter in haar brief. GRECO heeft de regering er meermaals op gewezen dat het onwenselijk is dat Kamerleden toezicht houden op hun eigen integriteit en een dergelijk toezichthoudend en handhavend, onafhankelijk orgaan hoognodig is.
Presidium wil onafhankelijkheid, gezag en deskundigheid
Het nieuw op te richten orgaan zou uit drie onafhankelijke personen moeten bestaan “met gezag en deskundigheid”, schrijft Arib aan de Kamer. Iedereen kan een klacht indienen bij het orgaan en het college kan naar aanleiding van die klacht een onderzoek instellen, waarna in het uiterste geval een sanctie volgt in de vorm van een aanwijzing, berisping of schorsing van maximaal een maand. Het college behandelt geen klachten die betrekking hebben op mogelijke strafbare feiten, of wanneer het Reglement van Orde op andere wijze het toezicht regelt.
Hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Voermans was eerder in de Volkskrant stellig over het principe van collegiaal toezicht in de politiek. Dat werkt volgens hem niet: ‘Een parlement met veel partijen zal niet snel over elkaar klikken of achter elkaar aangaan voor integriteitsvraagstukken. Dat verstoort de verhoudingen en besmet het instituut zelf.’ En dus zouden de regels omtrent lobbyen en de bestaande registers scherper moeten. Momenteel is een gang naar de Hoge Raad een van de weinige mogelijkheden om mogelijke ambtsdelicten door Kamerleden te beoordelen. Een ‘draconische’ regel, aldus Voermans. ‘Vooral moet er dringend iets voor het toezicht geregeld worden. […] een procedure waarbij de Kamer zelf, snel en goed vermoedens van niet integer handelen kan onderzoeken en kan bestraffen. Een reprimande doet al wonderen voor de cultuur en voor het vertrouwen dat kiezers kunnen hebben.’
Het voorstel ligt nu bij een commissie van de Tweede Kamer. Het is niet bekend wanneer de commissie een beslissing maakt of een dergelijk integriteitscollege er al dan niet komt.
Onafhankelijke integriteitsadviseur
Sinds januari heeft de Kamer een onafhankelijke integriteitsadviseur, voormalig Griffier van de Tweede Kamer Jacqueline Biesheuvel-Vermeijden. Kamerleden kunnen bij haar terecht voor vragen over de integriteitsregels en zij kan hen voorzien van advies bij integriteitskwesties. Ze vervult de functie van integriteitsadviseur gedurende een periode van zes jaar, komt jaarlijks met een verslag en kan ook aanbevelingen doen om regels aan te passen.
Het aanstellen van een onbezoldigd en onafhankelijk adviseur vloeit voort uit kritiek van GRECO, het anti-corruptieorgaan van de Raad van Europa, die eerder heeft aangegeven dat het toezicht op de integriteitsregels van het Nederlandse parlement tekortschiet. Vooral de regels rondom geschenken aan Kamerleden moeten duidelijker. In Nederland houden de Tweede Kamerleden hun geschenken, reizen en neveninkomsten bij in registers, maar er is geen onafhankelijk toezicht op en sancties op het niet (volledig of juist) invullen van de registers ontbreken. Daardoor ontstaan er geregeld incidenten, zoals eind 2019 toen FvD-leider Thierry Baudet aangeboden reizen niet had opgegeven of het appartement van toenmalig D66-leider Pechtold, dat hij van een vriend kreeg. Pechtold zag dat als een privé-kwestie en meldde het niet. Andere voorbeelden zijn Tweede Kamerleden Dion Graus (PVV) en Theo Hiddema (FvD) die lijken te hebben gesjoemeld met hun onkostenvergoedingen en senator Anne-Wil Duthler die haar VVD-fractielidmaatschap uiteindelijk moest opgeven wegens vermeende belangenverstrengeling.
Na Tweede Kamer ook Eerste Kamer aan de beurt?
Uit de keur aan integriteitsaffaires die recent op een rijtje werden gezet in de Politieke Integriteitsindex, wordt duidelijk dat een onafhankelijke toezichthouder noodzakelijk is. Transparency International Nederland (TI-NL) juicht de recente ontwikkelingen op het gebied van integriteit in de Tweede Kamer dan ook toe en dringt aan op het spoedig aannemen van het voorstel om een integriteitscollege in te stellen. TI-NL pleit om een stap verder te gaan en het integriteitscollege naast een toezichthoudende rol ook een preventieve rol te geven om bewustwording bij Kamerleden rondom integriteit te vergroten en continu monitoren, beoordelen en desgewenst aanpassen van procedures en maatregelen om integriteitsschendingen te voorkomen.
Een dergelijke onafhankelijke, externe toezichthouder die de regels handhaaft, de registers controleert en sancties instelt bij overtreding van de gedragscode, zou in de Eerste Kamer ook niet misstaan. Echter is de Senaat het hier nog lang niet over eens. Sommige Eerste Kamerleden vinden dat ze zelf wel toezicht kunnen houden op mogelijke integriteitsschendingen zoals belangenverstrengeling en een externe toezichthouder niet nodig is. De slager keurt vooralsnog liever haar eigen vlees.
Transparency International Nederland dringt aan op een gedegen onafhankelijk toezicht en verbeterde transparantie. Daarop vooruit lopend ontwikkelt TI-NL een Integrity Watch platform voor de Tweede Kamer, die dit voorjaar wordt gelanceerd. Met de online tool wordt snel inzichtelijk welke nevenactiviteiten Parlementariërs hebben, wat ze daarmee verdienen en welke geschenken en reizen de volksvertegenwoordigers kregen aangeboden.