Een terugblik op 2018 – een jaar vol corruptie, witwassen en fraude

Anne Scheltema BeduinCorruptie, Europees, Feature, Fraude, Jaarverslagen, Klokkenluiders, Kwesties, Lobbyen, Media, Nationaal, Nieuws, Omkoping, Onderzoeken, Organisatie, Private sector, Rechtspraak, Schikkingen, Sport, Wetgeving, Witwassen

Amsterdam, 31 december 2018 – Op de dag van het jaar dat we onvermijdelijk nadenken over het afgelopen jaar, duik ik in het nieuws van de afgelopen twaalf maanden om alles nog eens op een rijtje te zetten. Met in het totaal 245 berichten op de website dit jaar, is het passend allereerst onze schrijvers te bedanken: Jonne Biessels, Lodewijk Portielje, Katinka Pennings, Linda Schut, Aart G. Broek, Hugo Gilden, Antonie Kersthold, Suzanne Groen, Michael van Woerden, Bert Fraussen, Lex van Almelo en natuurlijk Maarten van Schaik en Friederycke Haijer. Met speciale dank aan Lotte Rooijendijk, die niet alleen de meeste stukken heeft geschreven maar ook als hoofd-redacteur is opgetreden.

Na analyse springen er duidelijk onderwerpen uit die veel aan bod zijn geweest afgelopen jaar. Zo komen we naast corruptie klokkenluiders, witwassen, lobby, bedrijfscultuur, diverse vormen van fraude, belastingontduiking en sport regelmatig tegen. Ook heeft TI-NL uitvoerig gerapporteerd over wat er buiten de Nederlandse grenzen gebeurt: van Brazilië tot Korea en van Nieuw-Zeeland tot Oekraïne. Hieronder volgt een bloemlezing. Waar u geen link aantreft, kunt u gebruik maken van de zoekfunctie rechtsboven op onze website.

Leden van TI-NL en Young TI zijn altijd welkom conceptstukken aan te leveren via communicatie@transparency.nl. Mist u nog onderwerpen? Laat het ons weten!

Publieke corruptie en schendingen van integriteit in Nederland

Na het nieuws van februari jl. dat Nederland over het jaar 2017 met 82 punten de laagste score in de laatste vijf jaar behaalde in de Corruption Perceptions Index (afgekort: CPI), mag het niet verbazen dat ook 2018 weer de nodige corruptieschandalen kende in ons land. Wederom kwamen bij de politie en defensie de nodige incidenten aan het licht, zoals bij defensie de gebrekkige sociale veiligheid op de werkvloer en de stijging van het aantal integriteitsschendigen; bij politie was er sprake van plichtsverzuim en integriteitskwesties aan de top en een toename van het aantal onderzoeken naar integriteitsschendingen van politieagenten. Ook kwam voor het eerst de IND aan bod, in het kader van een breder onderzoek van FNV naar het onder druk zetten van ambtenaren. Speciale aandacht ging bovendien uit naar de haven en douane, de rechtspraak en het boek van Bart de Koning, over vriendjespolitiek in Nederland.

Maar ook de politiek bleef niet buiten schot. Naast een flink aantal stukken over de lobby (de dividendbelasting, het niet goed bijhouden van de publieke agenda en de beperking van de lobbypassen in de Tweede Kamer), hebben we geschreven over (buitenlandse) financiering van politieke partijen, (het gebrek aan) integriteitsregels bij de Eerste Kamer en de potentiële (schijn van) belangenverstrengeling (zo bekleden de 75 leden gezamenlijk maar liefst 439 nevenfuncties).

Op lokaal niveaus schreven we over de Gemeenteraadsverkiezingen (PvdA) en aanpassing van de Gemeentewet.

Private corruptie in en buiten Nederland

Er waren bijzonder veel nieuwsberichten over Nederlandse bedrijven afgelopen jaar. Sommige berichten gingen overigens over de jaren daarvoor, zoals het TI rapport ‘Exporting Corruption‘ en de daaruit voortvloeiende Kamervragen. Een groot aantal berichten trof de bankensector, en – het zal niet verbazen – met name ING kreeg de nodige aandacht. Er is daarnaast geschreven over Shell, SHV, Baker Tilly BerkSNS, SBMVestiaDamen Shipyards, PathéVolkerWesselsDSB, Ballast Nedam, Trafigura en Stroink. Soms betrof het (verdenkingen van) corruptie betrof, soms (verdenkingen van) fraude of witwassen, soms tegen (dochterondernemingen van) het bedrijf gericht, of soms tegen (oud)bestuurders. Enkele sectoren die afgelopen jaar verder aan bod kwamen waren de mestsector, universiteiten en de wetenschapde bouw/vastgoed, het nieuwe fraudeprotocol van de accountancy en de zorgsector (2016 en 2017).

Zo is het afgelopen jaar een duidelijk beeld ontstaan dat er nog het nodige werk te verrichten is bij het verbeteren van integriteit binnen de private sector. We schreven dit jaar al enkele tips over het aanpakken van een bedorven of zelfs criminogene bedrijfscultuur, onder andere door het organiseren van tegenspraak, betuigen van spijt of het accepteren van dwarsliggers. En vergeet de waarde van de directieassistent niet en het belang van het nastreven van een evenwichtig samengestelde organisatie! En mochten bedrijven niet hun best doen vanwege intrinsieke motieven, dan tenminste omdat er een flink prijskaartje aanhangt: EY becijferde dat integriteitsschendingen bedrijven al gauw € 100.000 per geval kosten. Mocht het daadwerkelijk gaan om corruptie, dan hangt er wellicht op grond van de FCPA een nog vele malen groter prijskaartje aan.

Tot slot is er in dit kader geschreven over (rechterlijke toetsing van) schikkingen, asset recovery en het betrekken van slachtoffers bij de (juridische) afwikkeling van corruptiezaken.

Klokkenluiders

Het afgelopen jaar investeerde TI-NL veel tijd en energie in betere bescherming voor klokkenluiders. Meest recentelijk kan natuurlijk gedacht worden aan het seminar ‘Blowing the whistle: Pride, Prejudice and Protection‘. U kunt de bijdragen hier terugkijken. TI-NL heeft bovendien een speciale webpagina ingericht, gewijd aan klokkenluidersbescherming.

Samen met andere afdeling van TI, heeft TI-NL een best practices guide gepubliceerd, mede om de EU brede wetgeving op dit onderwerp te beïnvloeden (waarmee TI ook een prijs heeft gewonnen). Overigens is ons werk wat dat betreft nog niet klaar, nu recent is gebleken dat in Brussel gepleit wordt voor een aparte regeling voor bescherming van “fiscale klokkenluiders”, die volgens insiders weinig kans van slagen heeft.

Er is menigmaal geschreven over klokkenluidersmeldpunten, zoals het Huis voor Klokkenluiders in Nederland, het Italiaanse anoniem meldplatform van de anti-corruptie eenheid en het recente initiatief van TI France en enkele andere organisaties. Ook meldpunten in de sport zijn aan bod gekomen. In dit rijtje past ook de portal Digiwhist thuis, die inzicht geeft in vijf vlakken van het politieke spectrum: de financiering van politieke partijen, financiële transparantie van overheidsfunctionarissen, belangenverstrengelingen bij ambtenaren, de vrijheid van informatie en openbare aanbestedingen.

Tot slot uiteraard aandacht voor enkele spraakmakende klokkenluiderszaken, zoals die van Danske Bank, Antoine Deltour van LuxLeaks, Edward Snowden en de klokkenluider van Cambridge Analytica. Een erg treurig bericht betrof de moord op de Bulgaarse journaliste Victoria Marinova.

EU: witwassen, belastingontduiking en fraude

Het kan niet ontgaan zijn dat de afgelopen jaren veel aandacht is uitgegaan naar witwassen, belastingontduiking en fraude. Een greep uit de onderwerpen die hierbij aan bod zijn gekomen, zijn bijvoorbeeld witwassen via cryptocurrency of het dark web, belasting ontwijken zoals in de CumEx kwestie, belastingfraude en het voorkomen van bijstandsfraude, het kopen van een nationaliteit door middel van zogenaamde golden visa’s, de plaats van Nederland in de top 20 van de Financial Secrecy Index, de ivoorhandel, kartels en de carrouselfraude.

In Europees verband ook aandacht voor lobby, gedrag en integriteit, de begroting, PEPs en de UBO in de Overzeese gebieden van het Verenigd Koninkrijk.

Overige onderwerpen

Nog enkele ‘losse flodders’ die zeker het vermelden waard zijn. Allereerst de meer algemene stukken over corruptie, zoals de global Anti-Bribery Guidance die TI-UK publiceerde en de nieuwe set corruptie indicatoren van de Egmont Group.

Ook publiceerden we op Prinsjesdag een korte analyse van de miljoennota, met daarin veel aandacht voor het vestigingsklimaat. Er was natuurlijk ook weer aandacht voor de zogenaamde “sleepwet“, de wijziging van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv). Daarnaast kwam de Open Government Partnership nog aan de orde, waar we een onafhankelijke onderzoeksrapport over het eerste jaar van het tweede Actieplan Open Overheid (2016-2018) van Nederland deelden.

Zoals altijd toch weer uitvoerig aandacht voor sport en corruptie, met bijvoorbeeld de risico’s van online gokken, gesjoemel met uitzendrechten, matchfixing en een geslaagde bijeenkomst van Young-TI met de titel The World Cup of Corruption – Football & Fraud.

En onlangs goed nieuws voor de mensenrechten: Nederland neemt in Europa het voortouw bij de totstandkoming van een nieuw Europees sanctieregime voor ernstige mensenrechtenschenders. Ook werd dit jaar voor de elfde keer de Mensenrechtentulp uitgereikt, waar TI en andere internationale organisaties de keuze voor de winnaar afkeurden vanwege de vermeende slechte behandeling en het tegenwerken van klokkenluiders door de winnaar, Zeid bin Ra’ad Al Hussein van de VN.

Tot slot: een wereld vol corruptie

Wereldwijd is de meeste aandacht het afgelopen jaar uitgegaan naar Brazilië, waar het grootschalige corruptieonderzoek naar het staatsoliemaatschappij Petrobras (‘Operação Lava Jato’, ofwel ‘Operatie Wasstraat’) flink wat stof heeft doen opwaaien. Het onderzoek toont aan hoe wijdverbreid corruptie is en hoe het zich als een net over de wereld uitstrekt. Nog altijd worden nieuwe bedrijven onderzocht en aangeklaagd voor hun rol in die grootschalige affaire. In Zuid-Amerika (immuniteit) kwamen ook Colombia (referendum), Venezuela (staatsoliemaatschappij Petróleos), Peru (gratie Fujimori) en Argentinië (aanbestedingen) voorbij.

Verder, kriskras over de wereld plaatsten we stukken over India (algemeen, Modi), Zimbabwe (aanklacht tegen oud-ministers), Nieuw-Zeeland (algemeen), Vietnam (staatsoliemaatschappij PetroVietnam), Israel (Netanyahu), Ghana (voetbal, #IAmAnas), Mexico (verkiezingen), Maleisië (1MDB-zaak), Zuid-Afrika (Eskom – electriciteit), Pakistan (verkiezingen), Korea (president Park), Azerbeidzjan (kaviaar-diplomatie) en Ethiopië (Metec).

Dichter bij huis kwam Europa voorbij, met in het oosten stukken over Bulgarije (toetreding Schengen), Oekraïne (Janoekovytsj) en Kroatië (voetbal); in het zuiden over Spanje (Catalaanse onafhankelijkheidspartij) en Frankrijk (aanklacht Sarkozy); en in het noorden (!) over Denemarken (algemeen, zie ook onder klokkenluiders – Danske Bank).

Opvallend, maar wellicht niet verrassend, is het aantal staatsoliemaatschappijen betrokken bij internationale grootschalige corruptiezaken. Dit onderstreept weer het belang van de transparantierichtlijn in de EU en het Extractive Industries Transparency Initiative (afgekort als EITI), waar Nederland sinds afgelopen zomer kandidaat-lid van is.

***

Transparency International Nederland wenst u een prettig en integer 2019!